پول دیجیتال بانکهای مرکزی یا CBDC این روزها به یکی از داغترین موضوعات اقتصادی جهان تبدیل شده است. بسیاری از کشورها از چین و اروپا گرفته تا امارات و عربستان، نسخه آزمایشی یا اولیه ارز دیجیتال ملی خود را راهاندازی کردهاند؛ اما این به معنای پایان پول نقد یا تمامدیجیتال شدن تراکنشها نیست.
واقعیت این است که CBDC هنوز نقطه نهایی سیستم مالی نیست و اگر قرار باشد چنین تغییری در زندگی روزمره مردم جا بیفتد، به چند سال زمان، زیرساخت مناسب و پذیرش عمومی نیاز دارد. در این مطلب میخواهیم دقیق و ساده توضیح بدهیم که CBDC چیست، چرا کشورها سراغش رفتهاند و آیا واقعا آینده مالی جهان در دست این مدل جدید از پول است یا نه.
آنچه باید بدانید:
- CBDCها فقط آزمایشی نیستند؛ کشورهای پیشرفته در حال توسعه این ارز دیجیتال برای بهبود اقتصاد خود هستند.
- پذیرش عمومی CBDC محدود است؛ تغییرات در زیرساختها و فرهنگ برای پذیرش جهانی آن زمان میبرد.
- CBDC میتواند هزینههای چاپ پول را کاهش دهد و تراکنشهای بینالمللی را تسهیل کند، اما هنوز جایگزین کامل پول نقد نمیشود.
- پروژههای CBDC تحت تاثیر سیاستهای دولتی هستند؛ رویکردهای متفاوت کشورهای مختلف بر موفقیت یا شکست آنها تاثیر میگذارد.
- امنیت و حریم خصوصی نگرانیهای اصلی درباره CBDC است؛ مردم نگران نظارت بیشتر با این سیستمهای جدید هستند.
- آینده CBDC به تحولات اقتصادی و جهانی بستگی دارد؛ تصمیمات اقتصادی میتوانند مسیر آن را تغییر دهند.
توکن سازی ملی چیست و CBDC چه معنایی دارد؟
توکن سازی ملی به معنای دیجیتال کردن ارز رسمی یک کشور و تبدیل آن به یک توکن دیجیتال است که توسط دولت یا بانک مرکزی صادر میشود. در این فرآیند، ارز ملی که معمولا به صورت فیزیکی (مثل سکه و اسکناس) وجود دارد، به یک ارز دیجیتال تبدیل میشود که میتوان آن را به راحتی از طریق اینترنت منتقل کرد. این ارز دیجیتال همانند پول نقد عمل میکند، اما به صورت آنلاین و قابل دسترسی در هر زمانی است. به عبارت دیگر، توکن سازی ارز ملی باعث میشود که پولی که مردم به طور معمول از آن استفاده میکنند، به شکلی دیجیتال و امن در اختیارشان قرار گیرد.
CBDC، که مخفف Central Bank Digital Currency (پول دیجیتال بانک مرکزی) است، نوعی توکن سازی ملی محسوب میشود. این ارز دیجیتال به جای اینکه توسط نهادهای غیرمتمرکز مانند بیتکوین ایجاد شود، توسط بانک مرکزی کشور صادر میشود و تحت نظارت کامل دولت است. مثالی از CBDC میتواند پروژه یوان دیجیتال چین باشد. چین اولین کشوری بود که شروع به آزمایش و استفاده از CBDC کرد. در این سیستم، یوان دیجیتال همانند پول نقد عمل میکند، ولی به شکل دیجیتال بوده و برای تراکنشهای سریعتر و امنتر استفاده میشود.
کدام کشورها در 2025 ارز دیجیتال ملی دارند یا در حال آزمایش آن هستند؟
در سال 2025، کشورهای مختلف در مراحل متفاوتی از توسعه و آزمایش ارز دیجیتال ملی خود (CBDC) هستند. برخی از این کشورها مانند چین و نیجریه این ارز را به طور کامل راهاندازی کردهاند و در حال استفاده از آن هستند، در حالی که کشورهای دیگری مانند هند و روسیه در حال آزمایش و توسعه این پروژهها هستند. این ارزها به بانکهای مرکزی این امکان را میدهند که با استفاده از تکنولوژی بلاکچین و دیگر فناوریهای نوین، پرداختها را سریعتر و امنتر کنند.
| کشور | نام ارز دیجیتال | وضعیت | توضیحات |
| چین | یوآن دیجیتال (e-CNY) | راهاندازی شده | پروژه پیشرفتهترین CBDC در حال استفاده در تراکنشهای روزمره |
| نیجریه | e-Naira | راهاندازی شده | اولین کشور در آفریقا که CBDC را راهاندازی کرده است |
| باهاماس | Sand Dollar | راهاندازی شده | اولین کشور در کارائیب که ارز دیجیتال ملی خود را راهاندازی کرده است |
| بحرین | DeeMoney | راهاندازی شده | پروژه در حال اجرا در بحرین برای تسهیل پرداختها |
| جامائیکا | JamDex | راهاندازی شده | در حال آزمایش در جامائیکا برای تسهیل انتقال وجوه |
| هند | Digital Rupee | در حال راه اندازی | در حال آزمایش ارز دیجیتال ملی در هند با هدف بهبود سیستم پرداخت |
| روسیه | Digital Ruble | در حال راه اندازی | در حال آزمایش و آمادهسازی برای راهاندازی رسمی |
| انگلیس | CBDC (در حال آزمایش) | آزمایشی | در حال آزمایش در انگلیس به عنوان بخشی از پروژههای تحقیقاتی |
| آلمان | CBDC (در حال تحقیق) | آزمایشی | در حال تحقیق در آلمان برای بررسی استفاده از CBDC |
| برزیل | CBDC (در حال تحقیق) | آزمایشی | در حال تحقیق در برزیل برای ارزیابی شرایط مناسب |
چرا بانکهای مرکزی به سمت CBDC میروند؟
بانکهای مرکزی به سمت ارز دیجیتال ملی یا CBDC میروند تا بهبودهایی در سیستم مالی خود ایجاد کنند. این تحول میتواند به آنها کمک کند تا نظارت بهتری بر تراکنشها داشته باشند، هزینههای مربوط به چاپ پول را کاهش دهند و روند پرداختها را تسهیل کنند. همچنین، افزایش استفاده از فناوریهای نوین و رقابت با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیتکوین نیز از دلایل اصلی توسعه CBDC است.
دلایل حرکت بانکهای مرکزی به سمت توکن سازی ارز ملی:
- کاهش هزینههای چاپ پول و مدیریت آن: با دیجیتالی شدن پول، هزینههای مربوط به چاپ و حمل و نقل پول نقد به حداقل میرسد. بانکهای مرکزی میتوانند منابع خود را بهینه کنند و از هزینههای اضافی جلوگیری کنند.
- افزایش سرعت و کارایی تراکنشها: CBDC میتواند تراکنشها را سریعتر و بدون نیاز به واسطهها انجام دهد، به ویژه در معاملات بینالمللی که معمولا با تاخیر و هزینههای زیادی همراه هستند.
- بهبود نظارت و کنترل بر روی تراکنشها: با استفاده از CBDC، بانکهای مرکزی میتوانند نظارت دقیقی بر روی جریانهای مالی و تراکنشها داشته باشند. این امر باعث تقویت سیاستهای مالی و جلوگیری از تقلب و پولشویی میشود.
- رقابت با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز: با گسترش ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیتکوین و اتریوم، بانکهای مرکزی به دنبال ایجاد رقابت سالم و قانونی برای حفظ کنترل بر سیستم مالی کشور هستند. CBDC میتواند پاسخ مناسبی به این چالش باشد.
فرصتهای توکنسازی پول ملی برای اقتصاد و کاربران چیست؟
فرصتهای توکن سازی ارز ملی به دودسته تقسیم میشود که در ادامه به توضیح آن میپردازیم:
1. فرصتها برای اقتصاد: توکنسازی پول ملی میتواند باعث بهبود کارایی سیستم مالی یک کشور شود. این اقدام به دولتها کمک میکند تا هزینههای مرتبط با چاپ، حمل و نقل و نگهداری پول نقد را کاهش دهند. همچنین، با دیجیتال شدن پول، تراکنشها سریعتر و ارزانتر خواهند شد. این امر میتواند به تقویت تجارت جهانی و جذب سرمایهگذاریهای خارجی کمک کند. علاوه بر این، بانکهای مرکزی میتوانند نظارت دقیقتری بر جریانهای مالی داشته باشند و از آن برای جلوگیری از پولشویی یا تقلب استفاده کنند.
2. فرصتها برای کاربران: برای کاربران، توکنسازی پول ملی دسترسی به سیستم مالی را آسانتر میکند. افراد میتوانند با استفاده از پول دیجیتال ملی، پرداختها را سریعتر و بدون نیاز به واسطهها انجام دهند. این امر به ویژه در کشورهای در حال توسعه میتواند شامل تسهیل دسترسی به خدمات بانکی برای افرادی باشد که از دسترسی به بانکهای سنتی محرومند. همچنین، توکنسازی پول ملی میتواند باعث کاهش هزینههای تراکنشهای بینالمللی و دسترسی آسان به سیستمهای پرداخت جهانی شود.
پیشنهاد مطالعه:
توکنیزاسیون چیست و چرا آینده اقتصاد بر پایه آن شکل میگیرد؟
تهدیدها و چالشهای CBDC برای کاربران و بانکها چیست؟
1. چالشهای کاربران
یکی از بزرگترین چالشها برای کاربران در استفاده از ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)، نگرانیهای امنیتی و حریم خصوصی است. با توجه به اینکه تمامی تراکنشها از طریق سیستم دیجیتال ثبت میشوند، کاربران ممکن است نگران نظارت بیش از حد دولت یا سوءاستفاده از اطلاعات شخصی خود باشند. همچنین، استفاده از ارز دیجیتال بانک مرکزی ممکن است برای افرادی که به فناوری آشنا نیستند یا دسترسی به اینترنت ندارند، دشوار باشد و این میتواند به نابرابریهای اقتصادی منجر شود.
2. چالشهای بانکها
برای بانکها، یکی از بزرگترین چالشها، تطبیق سیستمهای بانکی موجود با ارز دیجیتال بانک مرکزی است. این تغییرات نیازمند سرمایهگذاریهای کلان در فناوری و زیرساختهای جدید است. علاوه بر این، اگر مردم به جای ذخیره پول در بانکها از CBDC استفاده کنند، این ممکن است باعث کاهش سپردهها در بانکها شود که به نوبه خود میتواند بر توانایی بانکها در اعطای وام و مدیریت نقدینگی تاثیر بگذارد. همچنین، اگر سیستمهای CBDC به درستی مدیریت نشوند، ممکن است مشکلاتی در زمینه امنیت و اعتماد به سیستم ایجاد شود.
مزایا و معایب پول دیجیتال کشورها
مزایا:
- کاهش هزینهها و افزایش کارایی: ارز دیجیتال بانک مرکزی میتواند هزینههای چاپ، توزیع و نگهداری پول نقد را کاهش دهد. با دیجیتال شدن پول، تراکنشها سریعتر، ارزانتر و بدون نیاز به واسطهها انجام میشود. این امر میتواند به بهبود کارایی سیستمهای مالی و افزایش سرعت پرداختها کمک کند.
- نظارت و امنیت بیشتر: یکی از مزایای بزرگ ارز دیجیتال بانک مرکزی، امکان نظارت دقیقتر و بهتر بر تراکنشها است. بانکهای مرکزی میتوانند به راحتی جریانهای مالی را بررسی کنند و از آن برای جلوگیری از پولشویی، تقلب و فعالیتهای غیرقانونی استفاده کنند.
- دسترسی بیشتر به خدمات مالی: ارز دیجیتال بانک مرکزی میتواند دسترسی به خدمات مالی را برای افرادی که به بانکهای سنتی دسترسی ندارند، فراهم کند. این امر بهویژه در کشورهای در حال توسعه مفید است، جایی که بسیاری از افراد از خدمات بانکی محروم هستند.
معایب:
- نگرانیهای حریم خصوصی: با وجود مزایای نظارتی، ارز دیجیتال بانک مرکزی ممکن است نگرانیهای زیادی در زمینه حریم خصوصی ایجاد کند. از آنجایی که تمامی تراکنشها قابل ردیابی هستند، کاربران ممکن است نگران این باشند که اطلاعات مالی و شخصیشان تحت نظارت قرار گیرد.
- تهدید به سیستمهای بانکی سنتی: ارز دیجیتال بانک مرکزی میتواند تهدیدی برای سیستمهای بانکی سنتی باشد. اگر مردم تصمیم بگیرند که بیشتر از پول دیجیتال ملی استفاده کنند، ممکن است سپردهها در بانکها کاهش یابد و این میتواند بر نقدینگی و قدرت اعطای وام بانکها تاثیر منفی بگذارد.
- مقابله با فناوریهای موجود: برای بانکها و دولتها، تطبیق زیرساختها و سیستمهای موجود با ارز دیجیتال بانک مرکزی چالشبرانگیز است. این امر نیازمند سرمایهگذاریهای کلان و تغییرات اساسی در سیستمهای مالی است که میتواند زمانبر و پرهزینه باشد.
پیشنهاد مطالعه:
سفر شگفتانگیز پول: از معاملات پایاپای تا انقلاب ارزهای دیجیتال
سرمایهگذاران و کاربران عادی چه نکاتی را باید بدانند؟
برای سرمایهگذاران، یکی از مهمترین نکاتی که باید بدانند این است که ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) هنوز در مراحل آزمایشی است و نمیتوانند به آن همانند دیگر ارزهای دیجیتال مانند بیتکوین نگاه کنند. این ارزها تحت نظارت دولتها و بانکهای مرکزی هستند و ممکن است تغییرات زیادی در سیاستها و قوانین پیرامون آنها به وجود آید. بنابراین، سرمایهگذاری در CBDCها باید با دقت و آگاهی انجام شود و بهتر است از ریسکهای احتمالی آن آگاه باشند.
برای کاربران عادی، CBDC میتواند روش جدیدی برای انجام تراکنشها باشد که امنیت بیشتری نسبت به پول نقد دارد، اما باید مراقب حریم خصوصی خود باشند. از آنجا که تمامی تراکنشها قابل ردیابی هستند، کاربران باید مطمئن شوند که با این سیستم راحت هستند و از اطلاعات خود به خوبی محافظت میکنند. همچنین، دسترسی به ارز دیجیتال بانک مرکزی ممکن است نیازمند آشنایی با فناوریهای جدید باشد، پس باید آماده باشند تا با سیستمهای دیجیتال جدید آشنا شوند.
جمعبندی
توکنسازی ارز ملی یا CBDC در حال توسعه است و کشورهای زیادی در حال آزمایش آن هستند. این ارزهای دیجیتال تحت نظارت بانکهای مرکزی میتوانند کارایی سیستمهای مالی را افزایش دهند و هزینهها را کاهش دهند. با این حال، بسیاری از کشورها هنوز در مراحل آزمایشی یا پایلوت قرار دارند و تکمیل این پروژهها زمانبر است. باید توجه داشت که پول نقد همچنان وجود خواهد داشت و تا رسیدن به نقطه نهایی این تحولات، چند سال زمان لازم است.
