ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که فرصت‌های مالی فراوان است و همین باعث شده است که طرح‌های کلاهبرداری زیادی هم وجود داشته باشند که برای افراد تله می‌گذارند. در میان این نوع کلاهبرداری‌ها، کلاهبرداری پانزی یکی از معروفترین و بدنام‌ترین‌هاست. این طرح به نام چارلز پانزی، یک کلاهبردار کاریزماتیک است که در اوایل قرن بیستم به شهرت رسید، از آن زمان تکامل یافته و با عصر مدرن سازگار شده است. در این مقاله درباره‌ی درک اینکه طرح پانزی چیست و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد صحبت خواهیم کرد.
آنچه قرار است بخوانید
طرح پانزی (ponzi scheme) یا کلاهبرداری پانزی چیست؟
طرح پانزی یک سرمایه‌گذاری متقلبانه است که نرخ بازدهی بالایی را با ریسک کمی به سرمایه‌گذاران وعده می‌دهد. طرح پانزی به این شکل کار می‌کند که با پول گرفته شده از سرمایه‌گذاران بعدی، بازپرداخت برای سرمایه‌گذاران قبلی ایجاد می‌شود.
این طرح شبیه طرح‌های هرمی است و هر دو مبتنی بر استفاده از وجوه سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت به حامیان قبلی هستند. هر دو طرح کلاهبرداری پانزی و هرمی در نهایت جایی به پایان می‌رسند که سیل سرمایه‌گذاران به پایان برسد و پول کافی برای گردش در سیستم وجود نداشته باشد. در این مرحله طرح‌ها فرومی‌پاشند.
طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟
در ادامه درباره‌ی روش عملکرد طرح پانزی به‌صورت مرحله‌به‌مرحله صحبت می‌کنیم:
- وعده سود بالا: اجراکننده‌ی این طرح که اغلب فردی کاریزماتیک است، به سرمایه‌گذاران وعده‌ی بازده فوق‌العاده بالایی از سرمایه‌گذاری خود در یک دوره کوتاه می‌دهد. این بازده وعده‌داده‌شده به طرز قابل‌توجهی بالاتر از آن چیزی است که سرمایه‌گذاری‌های قانونی یا بازارهای مالی می‌توانند ارائه دهند.
- با پول سرمایه‌گذاران جدید به سرمایه‌گذاران قبلی پرداخت‌هایی انجام می‌گیرد: در ابتدا این طرح ممکن است بازده وعده‌داده‌شده را به سرمایه‌گذاران قبلی پرداخت کند. این پرداخت‌ها معمولاً برای اثبات مشروع بودن سرمایه‌گذاری انجام می‌شود. این بازده از طریق سرمایه‌گذاری‌های سودآور یا فعالیت تجاری انجام نمی‌شود؛ بلکه با استفاده از سرمایه‌ای که سرمایه‌گذاران جدید وارد می‌کنند انجام می‌شود.
- جذب سرمایه‌گذاران بیشتر: با انتشار اخبار درباره‌ی بازدهی بالا، سرمایه‌گذاران بیشتری جذب این طرح می‌شود. برخی ممکن است بازده خود را دوباره سرمایه‌گذاری کنند تا از سودهای وعده‌داده‌شده استفاده کنند. این طرح بر هجوم مداوم سرمایه‌گذاران جدید، برای پرداخت بازده به سرمایه‌گذاران قبلی متکی است و چرخه‌ای از وابستگی ایجاد می‌کند.
- عدم سرمایه‌گذاری قانونی: واقعیت این است که طرح‌های کلاهبرداری پانزی در فعالیت‌های سرمایه‌گذاری مشروع شرکت نمی‌کنند یا سود ایجاد نمی‌کنند. آن‌ها یک مدل کسب‌وکار پایدار ندارند. اجراکننده‌ی طرح ممکن است با جعل اظهارات یا ارائه اسناد جعلی برای گمراه‌کردن سرمایه‌گذاران، توهم سرمایه‌گذاری پرسود ایجاد کنند.
- سقوط و ضرر: در نهایت زمانی که سرمایه‌گذاران جدید کافی برای پرداخت بازده به شرکت‌کنندگان قبلی وجود نداشته باشد این طرح ناپایدار می‌شود. در این مرحله اجراکننده ممکن است ناپدید شود یا اعلام ورشکستگی کند که منجر به زیان مالی قابل‌توجهی برای اکثر سرمایه‌گذاران خواهد شد.
- بازیابی محدود: هنگامی که یک طرح پانزی از بین می‌رود، ممکن است مقامات قضایی برای بررسی و بازیابی دارایی‌های باقی‌مانده وارد عمل شوند. با این‌حال، قربانیان معمولاً تنها کسری از سرمایه اولیه‌ی خود را بازیابی می‌کنند؛ زیرا معمولاً سرمایه‌ها از بین رفته است.
- پیامدهای حقوقی: اگر اجراکننده‌ی طرح پانزی دستگیر شود می‌تواند عواقب قانونی شدیدی از جمله حبس، جریمه نقدی و جبران خسارت داشته باشد. طرح‌های کلاهبرداری پانزی بر توهم مشروعیت تکیه می‌کنند و اغلب ترکیبی از اعتماد، جذابیت و اسناد جعلی استفاده می‌کنند تا سرمایه‌گذاران را متقاعد کنند که پولشان هوشمندانه سرمایه‌گذاری می‌شود.
بیشتر بخوانید: سایت اسکم چیست؟معروفترین سایت SCAMهای ارز دیجیتال
چطور از کلاهبرداری پانزی در امان بمانیم؟
در ادامه درباره‌ی راه‌های مختلفی که می‌توانید از کلاهبرداری پانزی در امان بمانید صحبت می‌کنیم:
- شکاک باشید: اگر کسی سعی می‌کند برنامه‌ای را به شما معرفی کند که بازدهی عظیم و فوری دارد یا مدعی شده است که سرمایه‌گذاری کم‌ریسک یا بدون ریسکی است، شک کنید که پای کلاهبرداری پانزی در میان است. در حقیقت اگر سودی که از آن صحبت می‌شود، حاصل چیزی است که هرگز از آن چیزی نشنیده‌اید یا به‌گونه‌ای است که دنبال‌کردن آن غیرممکن است، بسیار محتاط باشید.
- به پیشنهادهای ناگهانی مشکوک باشید: اگر کسی به‌صورت غیرمنتظره با شما تماس گرفت و شما را به یک سمینار درباره‌ی سرمایه‌گذاری دعوت کرد، این معمولاً یک پرچم قرمز است. کلاهبرداری‌های این چنینی اغلب افراد مسن یا افراد درحال بازنشستگی و کسانی که زیاد با احوالات روز در ارتباط نیستند را هدف قرار می‌دهند؛ بنابراین در این زمینه احتیاط کنید
- ارائه‌کننده‌ی پیشنهاد را بررسی کنید: با استفاده از یک مشاور مالی، شرکت مشاوره سرمایه‌گذاری یا کارگزاری تحقیق کنید و ببینید ارائه کننده پیشنهاد معتبر است یا نه. همچنین از طریق سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی ببینید مجوز حرفه‌ای دارند یا هیچ چیز مشکوکی وجود دارد یا نه.
- بررسی کنید که سرمایه‌گذاری باید ثبت شده باشد: کمیسیون بورس و اوراق بهادار می‌گوید طرح‌های پانزی اغلب شامل سرمایه‌گذاری‌های ثبت نشده است. با پرسیدن از ارائه‌دهنده‌ی سرمایه‌گذاری شروع کنید؛ اگر سرمایه‌گذاری ثبت شده است دلیل آن را بپرسید و مطمئن شوید همه چیز سرجای خود است. همچنین اگر به شما گفته شد سرمایه‌گذاری ثبت شده است آن را بررسی کنید.
- درک ماهیت سرمایه‌گذاری: هرگز برای سرمایه‌گذاری‌ای که درک درستی از آن ندارید پول نگذارید. منابع آنلاین زیادی وجود دارد که به شما کمک می‌کند یاد بگیرید چگونه سرمایه‌گذاری کنید و فرصت‌ها را برای ریسک و سود بالقوه ارزیابی کنید.
تفاوت طرح پانزی با شرکت‌های هرمی
طرح کلاهبرداری پانزی مکانیزمی برای جذب سرمایه‌گذاران با وعده‌ی بازدهی آتی است. اجراکننده‌ی یک طرح پانزی تا زمانی می‌تواند آن را اداره کند که سرمایه‌گذاران جدید وارد آن شوند. از سوی دیگر یک طرح هرمی افراد دیگر را به خدمت می‌گیرد و آن‌ها را تشویق می‌کند تا سرمایه‌گذاران دیگر را به همراه بیاورند. یک عضو در یک طرح هرمی تنها بخشی از درآمد را خواهد داشت و در حقیقت برای ایجاد سود توسط اعضای بالاتر در امتداد هرم استفاده می‌شود.
کلاهبرداری پانزی در ارز دیجیتال
پای طرح کلاهبرداری پانزی به دنیای ارزهای دیجیتال هم باز شده است. این طرح‌ها همچنان مانند نمونه‌های سنتی عمل می‌کنند؛ اما جای پول سنتی با ارز دیجیتال عوض شده است. در ادامه از چگونگی عملکرد آن‌ها صحبت می‌کنیم:
- وعده بازدهی بالا: این افراد با وعده‌ی بازدهی فوق‌العاده شروع می‌کنند و به سرمایه‌گذاران قول می‌دهند که در زمان کوتاه بازدهی بیشتری داشته باشند. این بازده اغلب ناپایدار و اغراق‌آمیز است.
- جذب علاقه‌مندان به کریپتو: طرح‌های کریپتو پانزی افرادی را هدف قرار می‌دهند که مشتاق ارزهای دیجیتال هستند و می‌خواهند از این بازار پول در بیاورند. جذابیت کسب سودهای سریع و قابل‌توجه در بازار بی‌ثبات کریپتو می‌تواند به‌شدت فریبنده باشد.
- ادعاهای نادرست: مشابه طرح‌های سنتی پانزی، طرح‌های کریپتوی پانزی در فعالیت‌های تجاری یا سرمایه‌گذاری قانونی شرکت نمی‌کنند. در عوض، آن‌ها از وجوه سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت بازده به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌کنند و توهم سودآوری ایجاد می‌کنند.
- به‌کارگیری افراد جدید: شرکت‌کنندگان در طرح‌های کریپتو پانزی افراد تشویق می‌شوند تا دیگران را برای سرمایه‌گذاری در این طرح ترغیب کنند و اغلب پاداش‌های ارجاعی و کمیسیون‌های مختلف را برای این کار در نظر می‌گیرند.
- عدم شفافیت: طرح‌های کلاهبرداری پانزی کریپتو معمولاً فاقد شفافیت در عملکرد هستند. آن‌ها گزارش‌های جعلی از تراکنش‌ها، آدرس بلاک‌چین و سایر اسناد ارائه می‌کنند تا فعالیت خود را مشروع جلوه دهند.
- فروپاشی اجتناب‌ناپذیر: درست مانند طرح‌های سنتی پانزی، طرح‌های پانزی کریپتو هم ناپایدار هستند. هنگامی سرمایه‌گذاران جدید کافی، برای پرداخت پول به سرمایه‌گذاران قبلی وجود نداشته باشد طرح از بین می‌رود. در این مرحله معمولاً اجراکنندگان طرح ناپدید یا دستگیر می‌شوند.
باید گفت که طرح‌های پانزی کریپتو در بسیاری از حوزه‌های قضایی غیرقانونی است و می‌تواند منجر به عواقب قانونی شدید برای افراد درگیر شود.
بزرگترین کلاهبرداری‌های پانزی ارز دیجیتال تا به امروز
دنیای ارزهای دیجیتال، همانند هر حوزه‌ی مالی نوظهوری، مستعد کلاهبرداری است. طرح‌های پانزی ارز دیجیتال، نمونه‌ای از این کلاهبرداری‌ها هستند. در این طرح‌ها، سرمایه‌گذاران با وعده‌های بازدهی غیر واقعی بالا فریب می‌خورند.
در ادامه، با چند نمونه از بزرگترین طرح‌های پانزی کشف شده در حوزه‌ی ارز دیجیتال آشنا می‌شویم:
بیت کانکت (BitConnect): این طرح که بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ فعالیت می‌کرد، به سرمایه‌گذاران وعده‌ی سود ماهانه‌ی تا ۴۰ درصد را می‌داد. آن‌ها ادعا می‌کردند که ربات معاملاتی ویژه‌ای برای ایجاد این سود دارند. اما در واقعیت، با استفاده از سرمایه‌های ورودی سرمایه‌گذاران جدید، به سرمایه‌گذاران اولیه سود پرداخت می‌کردند. در نهایت، این طرح در ژانویه‌ی ۲۰۱۸ فروپاشید و موجب ضررهای هنگفتی برای سرمایه‌گذاران شد.
وان کوین (OneCoin): وان‌کوین، یک طرح پانزی دیگر بود که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ فعالیت داشت. این شرکت با وعده‌ی کسب سود بالا از طریق استخراج و معامله‌ی ارز دیجیتال وان‌کوین، سرمایه‌گذاران را جذب می‌کرد. با این حال، وان‌کوین فاقد هرگونه زیرساخت استخراج واقعی یا ارزش ذاتی بود. در نتیجه، این طرح در سال ۲۰۱۶ فرو ریخت و سرمایه‌گذاران زیادی را با ضررهای سنگین رها کرد.
پلاس توکن (PlusToken): پلاس توکن یک طرح پانزی کره‌ای جنوبی بود که با وعده‌ی بازدهی بالا از طریق معامله‌ی ارزهای دیجیتال مختلف، افراد را فریب می‌داد. این طرح در سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی شد و در سال ۲۰۱۹ فروپاشید و موجب از دست رفتن حدود ۳ میلیارد دلار سرمایه شد.
جمع‌بندی
هوشیاری بزرگترین سلاحی است که هرکدام از ما در دنیای پر از سوداگری امروز در اختیار داریم. یک درس اساسی که همه‌ی ما باید به آن توجه کنیم این است که اگر یک فرصت سرمایه‌گذاری بیش از حد خوب به نظر می‌رسد احتمالاً اشکالی وجود دارد. لازم است همواره تحقیقات کافی انجام دهید، فرصت‌ها را زیر سؤال ببرید و از افراد مورداعتماد مشاوره بگیرید تا اکوسیستم مالی امن‌تر و شفاف‌تر شود و از کلاهبرداری پانزی هم در امان باشید.
