در دنیای رمز ارزها، تنها خرید یا فروش بیتکوین اهمیت ندارد؛ بلکه نحوه انتقال این ارز دیجیتال نیز یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که کاربران باید با آن آشنا باشند. هر تراکنش بیتکوین بر بستر یک شبکه انجام میشود و این شبکهها می‌توانند تفاوت‌های چشمگیری در سرعت، کارمزد، امنیت و سازگاری با کیفپولها داشته باشند. بسیاری از کاربران، به ویژه در مراحل اولیه آشنایی با رمز ارزها، تصور می‌کنند که تنها یک راه برای ارسال بیتکوین وجود دارد، در حالی که امروزه چندین شبکه مختلف مانند Bitcoin Mainnet، شبکه Lightning و حتی برخی راه‌حل‌های مبتنی بر زنجیره‌های دیگر (مانند شبکههای BEP20 و TRC20) برای این منظور استفاده میشوند. شناخت دقیق این شبکهها به شما کمک میکند که از هزینه‌های اضافی جلوگیری کرده، سرعت انجام تراکنش را بهینه کنید و از بروز اشتباهاتی مانند ارسال به شبکه اشتباه – که می‌تواند منجر به از دست رفتن سرمایه شود – پیشگیری کنید. در این مقاله، قصد داریم به زبان ساده و همراه با مثال‌های کاربردی، شما را با انواع شبکههای انتقال بیت کوین آشنا کنیم و همچنین نکاتی را مطرح کنیم که برای هر کاربر، چه مبتدی و چه حرفه‌ای، ضروری هستند.
شبکه انتقال بیت کوین چیست؟
شبکه انتقال بیت کوین، در واقع ستون فقرات تمامی تبادلات بیتکوین تلقی میشود. این شبکه بر پایه یک پروتکل تقریبا غیرمتمرکز (Peer-to-Peer) عمل میکند که توسط شخص یا گروهی تحت عنوان «ساتوشی ناکاموتو» در سال ۲۰۰۹ معرفی شد. اساس این شبکه بر ثبت تراکنشها در قالب بلوک بر بستر فناوری بلاکچین است؛ بیتکوین از یک دفتر کل توزیع‌شده استفاده میکند که همه تراکنشها را ثبت میکند و جلوی این را می‌گیرد که کسی بتواند یک بیتکوین را بیش از یک‌بار خرج کند. پدیده‌ای که به آن «خرج کردن دوباره» یا Double Spending گفته میشود.
هر تراکنش بیتکوین از طریق ارسال پیام‌های رمزنگاری‌شده در این شبکه منتشر میشود و توسط هزاران نود (Node) تایید و پخش می‌گردد. نودهای استخراج‌کننده، نقش اصلی را در تایید بلاک‌ها با انجام فرایند Proof of Work اجرا می‌کنند. در واقع سخت‌افزارهای ویژه‌ای باید مسئله‌ای ریاضی را حل کنند تا بلوک جدید در زنجیره قرار گیرد. این فرآیند باعث امنیت و غیرقابل تغییر بودن داده‌ها شده است.
زمان متوسط برای تشکیل یک بلوک جدید در این شبکه حدود ۱۰ دقیقه بوده و پهنای باند آن محدود به چند تراکنش در ثانیه (بین ۳ تا ۷ TPS) است. این محدودیت باعث افزایش هزینه و زمان تایید تراکنشها هنگام شلوغی شبکه میشود؛ چرا که کاربران حاضرند کارمزد بیشتری را پرداخت کرده تا تراکنششان اولویت پیدا کند.
پیشنهاد مطالعه:
بهترین زمان خرید بیت کوین
بهبود ساختار تراکنشها با اجرای SegWit
یکی از به‌روزرسانی‌های مهم این شبکه، اجرای Segregated Witness یا به اختصار SegWit محسوب میشود که در سال ۲۰۱۷ (بلوک ۴۸۱۸۲۴) فعال شد. این بهروزرسانی باعث جداسازی داده‌های امضا (Witness Data) از سایر اطلاعات تراکنش شد، که علاوه بر کاهش پهنای بلاک، به افزایش امنیت و جلوگیری از انواع حملات مانند جعل شناسه تراکنش (Malleability) کمک کرد.
با اجرای SegWit، ظرفیت بلوک بیشتر شد و زمینه برای استفاده از راه‌حل‌های لایه دوم، مانند شبکه لایتنینگ فراهم گردید. این موضوع به طور مستقیم در بهبود سرعت و کارمزد تراکنشها اثرگذار بود و کاربری شبکه بیتکوین را برای تراکنش‌های کوچک و روزمره اقتصادی‌تر کرد.
نحوه عملکرد و امنیت
در شبکه بیتکوین، تراکنشها به صورت ورودی/خروجی (UTXO) تعریف میشوند؛ هر تراکنش برخی خروجی‌های خرج‌نشده قبلی را می‌سوزاند و خروجی‌های جدیدی را ایجاد میکند. این ساختار UTXO نه تنها از تکرار مصرف (Double Spending) جلوگیری میکند، بلکه امکان ردیابی جریان تراکنشها را فراهم می‌آورد.
امنیت شبکه نیز بیشتر از طریق ترکیبی از نفوذزدایی (Decentralization)، رمزنگاری (کریپتوگرافی) و انگیزه‌های اقتصادی (مانند کارمزدها و پاداش استخراج) تامین میشود. هر نودی که بخواهد بلوک مخربی را اضافه کند، باید انرژی محاسباتی بالایی را صرف کند و دیگر نود‌ها آن بلاک را قبول نخواهند کرد؛ بنابراین هزینه تقلب بسیار بالا است.
معرفی انواع شبکههای انتقال بیت کوین
شبکه انتقال بیت کوین تنها محدود به شبکه اصلی (Mainnet) نیست؛ بلکه حالا چندین «لایه» یا مسیر مختلف برای انتقال وجود دارد که هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند:
شبکه اصلی بیت کوین (Bitcoin Mainnet)
این همان شبکه‌ای است که از ۲۰۰۹ تا امروز فعال بوده و تراکنشها به طور مستقیم روی این بلاکچین ثبت میشوند. هر تراکنش شامل امضا، مقدار بیتکوین، آدرسها و زمان است. میانگین تولید بلاک جدید حدود ۱۰ دقیقه و کارمزدها هنگام شلوغی شبکه افزایش پیدا میکند. این شبکه بسیار امن به حساب می‌آید اما برای تراکنش‌های کوچک یا فوری گران و کند تلقی میشود.
بهروزرسانی جدا شدن امضاها با SegWit
فعال‌شدن Segregated Witness یا SegWit در سال ۲۰۱۷، بخشی از داده‌های امضا را خارج از بخش اصلی تراکنش قرار داد. این کار باعث کاهش اندازه بلاک‌ها و جلوگیری از بروز اختلال در شناسه تراکنش میشود؛ چیزی که بدون SegWit تراکنش‌های لایه دوم مثل Lightning نمی‌توانستند کار کنند.
شبکه لایتنینگ (Lightning network)
شبکه لایتنینگ یک راه‌حل خارج از زنجیره یا لایه دوم شناخته میشود که با باز کردن «کانال پرداخت» بین دو طرف، امکان انجام نا‌محدود تراکنش‌های یک به یک با سرعت بسیار بالا و هزینه ناچیز را بدون ثبت هر تراکنش در بلاکچین فراهم میکند.
برای نمونه، شما و دوستتان کانالی را باز می‌کنید، چندین تراکنش انجام می‌دهید و در نهایت نتیجه نهایی در بلاکچین ثبت میشود. این شبکه بی‌نهایت مقیاس‌پذیر است و به همین سبب پرداختهای خرد (Micro-Payments) را ممکن کرده و برای تراکنش‌های روزمره مناسب است؛ اما نیازمند دانش ساده و مدیریت نقدینگی کانال‌هاست.
پیشنهاد مطالعه:
هرآنچه باید در مورد دامیننس بیت کوین بدانید!
زنجیره‌های جانبی یا Sidechains
سه زنجیره جانبی مهم برای بیت کوین مطرح است:
- لیکوئید نتورک (Liquid Netowork) یا به اختصار L-BTC: یک سایدچین با بلوک‌های سریع‌تر (هر دقیقه)، مناسب معاملات بزرگ و انتقال رمز‌دار بیتکوین با حداقل تاخیر است. بیت‌کوین‌هایی که قفل میشوند، در Liquid به L‑BTC تبدیل شده و سپس دوباره قابل انتقال به شبکه اصلی هستند، با امنیت نسبی که توسط کنسرسیومی از نهادها مدیریت میشود.
- روت‌استاک (Rootstock) یا به اختصار RSK – RBTC): سایدچینی است که امکان اجرای قراردادهای هوشمند روی بیتکوین را فراهم میکند. کاربران ابتدا بیتکوین را قفل می‌کنند و در شبکه RSK آن را به RBTC تبدیل می‌کنند.
- استکس (Stacks) یا به اختصار sBTC: پروتکلی لایه دوم که نسبت ۱:۱ با بیتکوین دارد و اجازه استفاده از DeFi و قراردادهای هوشمند را متناسب با امنیت بلاکچین بیتکوین میدهد؛ هر توکن sBTC قابل تبدیل به BTC اصلی است؛ البته با حفظ امنیت شبکه بیتکوین.
بیت کوین روی دیگر زنجیره‌ها (Wrapped Bitcoin)
Wrapped Bitcoin یا به اختصار WBTC یک توکن ERC-20 به شمار می‌رود که معادل بیتکوین است؛ این یعنی اگر ۱ بیت کوین سپرده شود، ۱ WBTC در شبکه اتریوم صادر میشود. این توکن به کاربران امکان استفاده از بیتکوین در دنیای دیفای، DEXها، قراردادهای هوشمند و غیره را میدهد.
نسخه‌های غیرمتمرکزتر مثل renBTC یا tBTC نیز وجود دارند که با اهداف کاهش ریسک واسطه‌ها و استفاده از قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) توسعه پیدا کرده‌اند. این نسخه‌ها همگی به وسیع شدن کاربرد بیت کوین کمک می‌کنند، اما ریسک‌هایی نظیر اعتماد به افراد در این سناریوها وجود دارد.
مقایسه شبکههای انتقال بیت کوین
با گسترش استفاده از بیت کوین، شبکههای انتقال آن نیز متنوع‌تر شده‌اند. اما سوال اصلی برای بسیاری از کاربران این است که کدام شبکه برای من بهتر است. پاسخ به این پرسش، به فاکتورهایی مانند هزینه انتقال، سرعت، میزان امنیت، سطح دانش فنی کاربر و هدف از تراکنش بستگی دارد. در ادامه این عوامل را بررسی و مقایسه می‌کنیم:
امنیت
شبکه اصلی بیت کوین یا همان مین‌نت بالاترین سطح امنیت را دارد؛ چرا که هر تراکنش در بلاکچین عمومی ثبت و توسط هزاران نود بررسی میشود. SegWit به عنوان یک بهبود فنی در همین شبکه، سطح امنیت را کاهش نمی‌دهد بلکه حتی برخی ضعف‌های امنیتی را هم برطرف کرده است. از طرفی دیگر، شبکه لایتنینگ با وجود سرعت بالا، به دلیل اجرای تراکنشها خارج از زنجیره، در برابر حملات خاصی مثل کلاهبرداری‌های کانالی حساس‌تر بوده و نیازمند دانش فنی است. در مقابل، شبکه‌هایی مانند لیکوئید یا WBTC به اعتماد به نهادها یا قراردادهای هوشمند وابسته‌اند، که این مسئله یک نقطه‌ضعف امنیتی محسوب میشود.
سرعت
سرعت تایید در مین‌نت حدود ۱۰ دقیقه برای هر بلاک محسوب میشود و در زمان‌های شلوغ ممکن است ساعت‌ها طول بکشد. SegWit اندکی این وضعیت را بهبود میدهد. اما شبکه لایتنینگ در زمان فعلی بی‌رقیب است؛ تراکنشها در این شبکه تقریبا آنی و فوری انجام میشوند. لیکوئید هم با تولید بلاک در هر یک دقیقه، گزینه‌ای مناسب برای انتقال‌های سریع اما قابل‌اعتمادتر از لایتنینگ به‌شمار می‌رود.
کارمزد
مین‌نت معمولا پرهزینه‌ترین گزینه شناخته میشود، به ویژه در زمان ازدحام شبکه. SegWit هزینه‌ها را کاهش میدهد، اما همچنان به بلاکچین وابسته است. لایتنینگ بسیار مقرون‌به‌صرفه تلقی میشود؛ به‌گونه‌ای که انتقال مبالغ بسیار خرد با هزینه‌ای نزدیک به صفر امکان‌پذیر است. در سوی دیگر، استفاده از شبکه‌هایی مانند لیکوئید یا WBTC ممکن است هزینه‌های اضافی مانند کارمزدهای صرافی یا پل (Bridge Fee) داشته باشد.
کاربردها و مخاطبان
اگر قصد دارید بیتکوین را به عنوان یک دارایی ذخیره کنید، انتقال از طریق مین‌نت یا SegWit امن‌ترین گزینه به حساب می‌آید. برای خریدهای روزمره، انتقال به دوستان یا پرداختهای خرد، شبکه لایتنینگ بهترین انتخاب تلقی میشود. اگر قصد دارید از بیتکوین در دنیای دیفای استفاده کنید یا قرارداد هوشمند بنویسید، Wrapped BTC روی اتریوم یا Rootstock/Stacks گزینه‌های مناسب‌تری به نظر می‌رسند. همچنین برای موسسات و معاملات بین‌صرافی به طور حتم شبکه لیکوئید انتخاب مطمئنی است.
| ویژگی‌ها | مین‌نت | SegWit | لایتنینگ | لیکوئید | Wrapped BTC |
| امنیت | بسیار بالا | بسیار بالا | متوسط تا بالا | بالا (نیمه متمرکز) | وابسته به پل و قرارداد |
| سرعت | کند (۱۰ دقیقه) | نسبتا بهتر | بسیار سریع | سریع (۱ دقیقه) | سریع |
| کارمزد | بالا | متوسط | بسیار پایین | متوسط | وابسته به پلتفرم |
| مناسب برای | ذخیره بلندمدت | تراکنش کم هزینه | پرداخت روزمره | انتقال‌های موسسه‌ای | استفاده در دیفای |
| دانش فنی مورد نیاز | پایین | پایین | متوسط | متوسط | متوسط تا بالا |
برای انتقال بیت کوین از چه شبکه‌ای استفاده کنیم؟
در پایان، باید بدانیم که انتخاب بهترین شبکه انتقال بیت کوین یک پاسخ قطعی و همیشگی ندارد؛ چرا که این انتخاب به نیاز، هدف، شرایط و اولویت‌های هر کاربر بستگی دارد. در واقع، هیچ شبکه‌ای به طور مطلق برای همه کاربران بهترین نیست، بلکه هر شبکه مزایا و معایب خاص خود را دارد. اگر امنیت، شفافیت و ثبت دائمی تراکنشها در بلاکچین برای شما اهمیت بیشتری دارد و مشکلی با کارمزد بالا و زمان بیشتر ندارید، شبکه اصلی بیت کوین (BTC) یا SegWit که با آدرس bc1 شروع میشود، بهترین انتخاب است. این دو گزینه انتخاب اول سرمایه‌گذاران بلندمدت یا کسانی هستند که تراکنش‌های سنگین و حساس انجام میدهند. همچنین برخی صرافی‌ها از TRC-20 و BEP-20 نسخه BTC استفاده می‌کنند که می‌توان در گزینه‌های انتقال بیت کوین درنظر داشت.
در مقابل، اگر پرداختهای سریع و کم‌هزینه مدنظر شماست و می‌خواهید بیت کوین را برای خریدهای روزمره یا انتقال بین افراد به کار ببرید، شبکه لایتنینگ (Lightning Network) بی‌رقیب است. این شبکه، انتقال بیت کوین را در کسری از ثانیه و با کارمزدی بسیار ناچیز ممکن می‌سازد (مخصوص کاربران حرفه‌ای‌تر). البته استفاده از آن نیازمند آشنایی با کیف‌پول‌های مخصوص و گاهی راه‌اندازی کانال‌های پرداخت است.
برای کاربران حرفه‌ای و نهادهای مالی که نیاز به انتقال ایمن و سریع در حجم بالا دارند، شبکه Liquid گزینه‌ای مطمئن، اما نیمه‌متمرکز است. همچنین اگر قصد دارید از بیت کوین در امور مربوط به دیفای یا قراردادهای هوشمند استفاده کنید، باید به سراغ نسخه‌های توکن‌شده آن مانند WBTC در اتریوم بروید.
در نهایت، توصیه میشود پیش از انتخاب هر شبکه، هدف خود را از انتقال بیت کوین مشخص کنید. سپس مقدار دارایی، میزان حساسیت، هزینه مدنظر و سطح آشنایی خود با فناوری‌های بلاک‌چینی را بسنجید و در نهایت امر تصمیم بگیرید. آگاهی از این گزینه‌ها، گامی موثر در استفاده هوشمندانه و بهینه از بیت کوین است.
