قراردادهای هوشمند داخل بلاکچین شبیه یک برنامه خودکار هستند که فقط طبق دادههای درون شبکه کار می‌کنند و هیچ خبری از دنیای بیرون ندارند. برای مثال اگر یک قرارداد هوشمند قرار باشد وقتی قیمت دلار به 100 هزار تومان رسید فعال شود، خودش نمی‌تواند این قیمت را از بازار ارز بگیرد. اینجاست که اوراکل وارد می‌شود؛ اوراکل اطلاعات واقعی مثل قیمت دلار را از بیرون جمع‌آوری کرده و در اختیار بلاکچین می‌گذارد. به همین دلیل امنیت قراردادهای هوشمند کاملا به اوراکل‌ها وابسته است؛ اگر اوراکل اطلاعات درست و مطمئن بدهد، قرارداد هم درست اجرا می‌شود، اما اگر اطلاعات غلط یا دستکاری‌شده بدهد، کل قرارداد اشتباه عمل میکند و می‌تواند باعث ضررهای مالی شود.
کل ماجرای اوراکل همین است اما جزئیات این مفهوم مهم را در ادامه به طور کامل بررسی می‌کنیم.
نکات کلیدی:
- اوراکل بلاکچینی یک واسطه است که دادههای دنیای واقعی را وارد بلاکچین میکند.
- قراردادهای هوشمند به تنهایی به اینترنت یا منابع بیرونی دسترسی ندارند و برای اجرا به اوراکل نیاز دارند.
- داده‌هایی مثل قیمت ارزها، وضعیت آب‌وهوا یا اطلاعات حسگرها از طریق اوراکل به بلاکچین منتقل می‌شوند.
- رمزارزهایی مانند Chainlink و Band Protocol خودشان به‌عنوان شبکه اوراکل شناخته می‌شوند.
- بدون اوراکل‌ها، بسیاری از کاربردهای واقعی بلاکچین و دیفای (مثل بیمه، وام‌دهی یا صرافی‌های غیرمتمرکز) امکان‌پذیر نخواهد بود.
اوراکل‌های بلاک چینی دقیقا چیست؟
اوراکل بلاکچینی یک ابزار یا سرویس است که دادههای دنیای واقعی را به بلاکچین منتقل میکند. چون بلاکچین و قراردادهای هوشمند مثل یک جزیره جدا هستند و به اطلاعات بیرون دسترسی ندارند، برای تصمیم‌گیری به کمک اوراکل نیاز دارند.
مثلا تصور کنید یک قرارداد هوشمند ساخته شده که وقتی دمای هوا به زیر صفر رسید، به‌طور خودکار بیمه کشاورز را فعال کند. این قرارداد نمی‌تواند خودش دما را اندازه بگیرد، چون هیچ ارتباطی با دنیای بیرون ندارد. در اینجا اوراکل وارد می‌شود و دادههای هواشناسی را از منابع معتبر جمع‌آوری کرده و به بلاکچین می‌فرستد. به این ترتیب قرارداد هوشمند می‌فهمد دما به زیر صفر رسیده و طبق برنامه اجرا می‌شود.
به بیان ساده، اوراکل بلاکچین مثل یک پل ارتباطی است که دنیای بیرون را به دنیای بلاکچین وصل میکند و بدون آن، بسیاری از قراردادهای هوشمند عملا بی‌استفاده خواهند بود.
پیشنهاد مطالعه:
هرآنچه از قرارداد هوشمند باید بدانید!
دلیل نام‌گذاری اوراکل چیست؟
واژه اوراکل (Oracle) در زبان انگلیسی به معنی پیشگو یا منبع دانایی است؛ در دوران باستان، مردم برای دریافت پاسخ پرسش‌های مهم به اوراکل‌ها مراجعه می‌کردند. در دنیای بلاکچین هم دقیقا همین نقش به آن‌ها داده شده است: قراردادهای هوشمند برای فهمیدن آنچه در بیرون اتفاق می‌افتد به اوراکل‌ها رجوع می‌کنند. به همین دلیل این نام انتخاب شده تا نشان دهد آن‌ها منبعی برای دریافت دادههای معتبر و حیاتی هستند.
انواع اوراکل در بلاکچین
اوراکل‌ها بر اساس نوع کارکرد و نحوه ارائه اطلاعات، دسته‌بندی‌های مختلفی دارند. هر دسته وظیفه خاصی بر عهده دارد و در سناریوهای متفاوتی مورد استفاده قرار میگیرد. آشنایی با این دسته‌ها کمک میکند بهتر بفهمیم قراردادهای هوشمند چگونه می‌توانند با دنیای واقعی تعامل کنند.
-
اوراکل‌های نرم‌افزاری (Software Oracles)
این اوراکل‌ها اطلاعات را از منابع آنلاین مثل وب‌سایت‌ها، پایگاه‌های داده یا APIها دریافت می‌کنند. برای مثال وقتی یک قرارداد هوشمند نیاز دارد قیمت لحظه‌ای نفت یا نرخ دلار را بداند، اوراکل نرم‌افزاری این داده را از سایت‌های معتبر مالی گرفته و به بلاکچین منتقل میکند.
-
اوراکل‌های سخت‌افزاری (Hardware Oracles)
این نوع اوراکل داده‌ها را از دستگاه‌ها و حسگرهای فیزیکی جمع‌آوری میکند. به‌عنوان نمونه، یک حسگر دما در یک زنجیره تامین کشاورزی می‌تواند دمای نگهداری محصولات را به بلاکچین ارسال کند.
- اوراکل‌های ورودی (Inbound Oracles)
اوراکل‌های ورودی دادههای دنیای بیرون را به بلاکچین وارد می‌کنند. برای مثال دادههای مربوط به وضعیت آب‌وهوای یک منطقه می‌تواند وارد شبکه شود تا یک قرارداد بیمه کشاورزی در صورت وقوع خشکسالی فعال شود.
-
اوراکل‌های خروجی (Outbound Oracles)
این اوراکل‌ها برعکس عمل می‌کنند؛ یعنی اطلاعات بلاکچین را به دنیای بیرون منتقل می‌کنند. مثلا وقتی یک قرارداد هوشمند تأیید میکند که پرداختی انجام شده، اوراکل خروجی می‌تواند دستور انتقال وجه به حساب بانکی یا فعال‌سازی یک قفل هوشمند را صادر کند.
-
اوراکل‌های متمرکز (Centralized Oracles)
در این نوع تنها یک منبع یا ارائه‌دهنده وظیفه ارسال اطلاعات را بر عهده دارد. این مدل ساده‌تر است اما ریسک بالایی دارد، چون اگر همان منبع خطا کند یا دستکاری شود، کل قرارداد هوشمند دچار مشکل خواهد شد. برای نمونه اگر تنها یک وب‌سایت منبع داده قیمت طلا باشد و آن وب‌سایت هک شود، قرارداد هم بر اساس داده اشتباه عمل میکند.
-
اوراکل‌های غیرمتمرکز (Decentralized Oracles)
در این روش داده‌ها از چندین منبع مختلف جمع‌آوری و سپس میانگین‌گیری یا تأیید می‌شوند تا خطای انسانی یا دستکاری کاهش یابد. برای مثال، قیمت یک ارز دیجیتال می‌تواند از چندین صرافی مختلف گرفته شود و قرارداد هوشمند بر اساس داده‌ی نهایی و معتبر عمل کند. این نوع اوراکل‌ها امنیت بسیار بالاتری دارند و در پروژه‌های بزرگ بلاکچینی بیشتر استفاده می‌شوند.
اوراکل‌ها چگونه کار می‌کنند؟
فرآیند کار معمولا به شکل زیر انجام می‌شود:
- جمع‌آوری داده: اوراکل دادههای مورد نیاز را از منابع مختلف مثل صرافی‌ها یا حسگرهای فیزیکی دریافت میکند.
- بررسی و تایید: داده‌ها از چند منبع مختلف مقایسه می‌شوند تا خطا یا دستکاری مشخص شود.
- انتقال به بلاکچین: داده معتبر در قالب تراکنش روی شبکه ثبت می‌شود.
- استفاده توسط قرارداد هوشمند: قرارداد بر اساس این داده تصمیم میگیرد و اجرا می‌شود.
به‌عنوان مثال، در یک سیستم وام‌دهی غیرمتمرکز، قرارداد هوشمند باید بداند قیمت لحظه‌ای بیت‌کوین چقدر است. اوراکل این قیمت را از چند صرافی معتبر جمع‌آوری میکند، پس از تایید به بلاکچین می‌فرستد و قرارداد بر اساس آن تصمیم میگیرد که وام ادامه پیدا کند یا وثیقه کاربر آزاد یا نقد شود.
در تصویر بالا شکلی ساده شده از نحوه کار اوراکل‌ها را مشاهده می‌کنید.
نقش اوراکل‌ها در امنیت قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند فقط زمانی درست کار می‌کنند که دادههای ورودی آن‌ها دقیق و معتبر باشد. از آنجا که این داده‌ها از طریق اوراکل‌ها وارد بلاکچین می‌شوند، امنیت کل قرارداد به اوراکل وابسته است. اگر اوراکل داده اشتباه یا دستکاری‌شده بدهد، نتیجه قرارداد هم غلط خواهد بود و می‌تواند به ضرر مالی کاربران منجر شود. به همین دلیل نقش اوراکل‌ها در امنیت قراردادهای هوشمند حیاتی است و انتخاب یا طراحی یک اوراکل مطمئن، بخشی مهم از هر پروژه بلاکچینی است.
| مثال | توضیح ساده | نقش اوراکل |
| گرفتن قیمت بیت‌کوین از چند صرافی معتبر به‌جای یک منبع ناشناس | اوراکل باید مطمئن شود داده‌ها از منابع درست گرفته می‌شوند. | تامین داده معتبر |
| جمع‌آوری نرخ ارز از چندین منبع مختلف و محاسبه میانگین | اوراکل‌های غیرمتمرکز داده‌ها را از چند منبع جمع می‌کنند تا امکان تغییر یا دستکاری کاهش یابد. | جلوگیری از دستکاری |
| بررسی همزمان قیمت یک دارایی در چند بازار قبل از ثبت در بلاکچین | داده قبل از ورود به قرارداد توسط نودها یا الگوریتم‌ها بررسی می‌شود. | اعتبارسنجی چندلایه |
| ارسال دادههای آب‌وهوا از طریق ارتباط رمزگذاری‌شده به بلاکچین | استفاده از رمزنگاری مانع تغییر داده‌ها در مسیر انتقال می‌شود. | انتقال امن اطلاعات |
| در سیستم بیمه کشاورزی، اوراکل باید در فصل برداشت همواره فعال باشد | اوراکل باید همیشه آنلاین باشد تا قرارداد در زمان لازم داده دریافت کند. | پایداری و در دسترس بودن |
پیشنهاد مطالعه:
ارز دیجیتال چین لینک چیست؟
چالش‌ها و ریسک‌های امنیتی اوراکل‌ها
اوراکل‌ها اگرچه ستون ارتباطی میان بلاکچین و دنیای واقعی هستند اما خودشان می‌توانند یکی از نقاط ضعف سیستم هم باشند. چون قراردادهای هوشمند بدون دادههای اوراکل کار نمی‌کنند، هر خطا یا دستکاری در این داده‌ها می‌تواند کل نتیجه قرارداد را تغییر دهد. به همین دلیل، نقش اوراکل در امنیت قراردادهای هوشمند بسیار حیاتی است و ضعف آن می‌تواند باعث خسارت‌های مالی بزرگ شود.
یکی از چالش‌های اصلی، حمله به منابع داده است. جایی که مهاجم با تغییر اطلاعات ورودی (مثل قیمت یک دارایی در صرافی کوچک) باعث می‌شود قرارداد تصمیم اشتباهی بگیرد. مشکل دیگر، متمرکز بودن برخی اوراکل‌هاست. برای مثال اگر تنها یک منبع داده کنترل شود، کل سیستم در معرض خطر قرار میگیرد. بنابراین برای کاهش این ریسک‌ها، پروژه‌ها به سمت استفاده از اوراکل‌های غیرمتمرکز و اعتبارسنجی چندلایه داده حرکت کرده‌اند، اما همچنان این حوزه یکی از حساس‌ترین بخش‌های بلاکچین باقی مانده است.
راهکارهای افزایش امنیت اوراکل‌ها
اوراکل‌ها اگر درست کار نکنند می‌توانند باعث از بین رفتن پول یا اجرای اشتباه قراردادهای هوشمند شوند. پس بالا بردن امنیت اوراکل خیلی مهم است. برای این کار چند راهکار وجود دارد:
- استفاده از چند منبع مختلف (اوراکل غیرمتمرکز): به جای اینکه فقط به یک سایت یا منبع اعتماد کنیم، اطلاعات از چند جای مختلف گرفته می‌شود. اینطوری اگر یک منبع اشتباه کند یا دستکاری شود، بقیه منبع‌ها جلوی خطا را می‌گیرند.
- بررسی و تایید داده قبل از ورود به بلاکچین: داده‌ها همین‌طوری وارد قرارداد نمی‌شوند؛ چند مرحله چک و تایید می‌شوند تا مطمئن شویم درست هستند.
- رمزنگاری اطلاعات در مسیر: وقتی اطلاعات از بیرون به بلاکچین می‌رود، رمزنگاری می‌شود تا کسی نتواند وسط راه آن را تغییر دهد یا بدزدد.
- استفاده از سخت‌افزار امن: بعضی وقت‌ها از دستگاه‌ها یا چیپ‌های مخصوصی استفاده می‌شود که جلوی دستکاری اطلاعات را می‌گیرند.
- پاداش و جریمه برای اوراکل‌ها: به اوراکل‌هایی که داده درست بدهند پاداش داده می‌شود و اگر اطلاعات اشتباه بدهند، جریمه می‌شوند. این باعث می‌شود انگیزه بیشتری برای درست‌کار کردن داشته باشند.
- کنترل و نظارت مداوم: اوراکل‌ها به طور مرتب بررسی می‌شوند تا اگر مشکلی پیش آمد سریعا برطرف شود.
پروژه‌های مطرح اوراکل بلاکچین
بعضی از رمزارزها و پروژه‌های بلاکچینی اساسا برای این ساخته شده‌اند که نقش اوراکل را ایفا کنند. یعنی کار اصلی آن‌ها رساندن دادههای دنیای واقعی به قراردادهای هوشمند است. این رمزارزها ستون فقرات بسیاری از برنامه‌های غیرمتمرکز (DApp) هستند و بدون آن‌ها اجرای درست دیفای یا پروژه‌های بیمه وام عملاً ممکن نیست.
Chainlink
چِین‌لینک معروفترین پروژه اوراکل در دنیاست. این شبکه دادههای مختلف مثل قیمت ارزهای دیجیتال، نرخ بهره یا حتی اطلاعات آب‌وهوا را از منابع متعدد جمع‌آوری میکند و به بلاکچین می‌فرستد. به‌دلیل غیرمتمرکز بودن و امنیت بالا، تقریبا همه پروژه‌های بزرگ دیفای از Chainlink استفاده می‌کنند. اگر قرارداد هوشمندی بخواهد قیمت واقعی بیت‌کوین را بداند، معمولا این داده را از چِین‌لینک میگیرد.
Band Protocol
Band هم یک اوراکل غیرمتمرکز است اما تمرکزش روی سرعت و هزینه کم است. داده‌ها را خیلی سریع و با کارمزد پایین وارد بلاکچین میکند، به همین دلیل برای پروژههایی که نیاز به بروزرسانی لحظه‌ای دارند (مثل صرافی‌های غیرمتمرکز یا اپلیکیشن‌های بازی بلاکچینی) کاربرد زیادی دارد.
API3
ویژگی خاص API3 این است که به جای واسطه‌ها، داده را مستقیم از API رسمی ارائه‌دهنده‌ها وارد بلاکچین میکند. این یعنی احتمال دستکاری داده کمتر می‌شود. مثلاً اگر یک شرکت هواشناسی API رسمی داشته باشد، API3 می‌تواند داده آب‌وهوا را مستقیم از همان منبع وارد قرارداد هوشمند کند.
DIA
DIA بیشتر روی دادههای مالی شفاف تمرکز دارد. داده‌ها از منابع عمومی جمع‌آوری می‌شوند و همه می‌توانند ببینند که منبع اطلاعات دقیقا کجاست. این شفافیت باعث می‌شود توسعه‌دهندگان مطمئن باشند داده‌ها واقعی و قابل اعتماد هستند. برای مثال، اگر یک پروژه بخواهد میانگین قیمت ۱۰ صرافی معتبر را داشته باشد، DIA می‌تواند آن را فراهم کند.
UMA
UMA در اصل برای ساخت ابزارهای مالی و مشتقات غیرمتمرکز طراحی شده، اما بخش اوراکل آن بسیار مهم است. این اوراکل به قراردادها کمک میکند قیمت و شاخص‌های مالی را به‌صورت امن دریافت کنند. کاربرد مهمش در ساخت قراردادهایی مثل بیمه یا معاملات آتی (Futures) غیرمتمرکز است.
پیشنهاد مطالعه:
معاملات فیوچرز چیست؟
آیا رمزارزهای اوراکل ارزش سرمایه‌گذاری دارند؟
اوراکل‌ها بخش مهمی از بلاکچین و دیفای هستند. چون قراردادهای هوشمند برای کار کردن به داده واقعی نیاز دارند و این داده‌ها را فقط از طریق اوراکل دریافت می‌کنند. به همین دلیل، همیشه برای این سرویس‌ها نیاز وجود دارد و می‌شود گفت آینده آن‌ها روشن است.
البته همه رمزارزهای اوراکلی خوب نیستند. بین آن‌ها فقط چند پروژه جدی کار می‌کنند. Chainlink معروفترین نمونه است و بیشتر پروژه‌های بزرگ دیفای از آن استفاده می‌کنند. به همین خاطر خیلی‌ها آن را گزینه مطمئن‌تری برای سرمایه‌گذاری بلندمدت می‌دانند. پروژههایی مثل Band Protocol یا API3 هم در این مسیر هستند اما هنوز به اندازه Chainlink گسترده نشده‌اند. در مقابل، پروژه‌های کوچک‌تر زیادی وجود دارند که بیشتر در حد ایده باقی مانده‌اند و استفاده واقعی زیادی ندارند.
برای سرمایه‌گذاری روی این رمزارزها باید دقت کرد. مهم است ببینید یک پروژه در کجا استفاده می‌شود، چه تعداد کاربر یا مشتری دارد و تیم سازنده‌اش چقدر فعال است. در حال حاضر، از بین همه پروژه‌ها، چین‌لینک بیشتر از بقیه، برای سرمایه‌گذاری بلندمدت مناسب به نظر می‌رسد، چون جایگاه محکمی در بازار پیدا کرده است.
اوراکل‌ها نقش اساسی در عملکرد قراردادهای هوشمند دارند اما همه آن‌ها ارزش سرمایه‌گذاری ندارند. در میان پروژه‌های موجود، Chainlink جایگاه تثبیت‌شده‌تری دارد و گزینه‌ای مناسب‌تر برای سرمایه‌گذاری بلندمدت به شمار می‌رود.
جمع‌بندی
برای یک معامله‌گر، اوراکل‌ها فقط یک موضوع فنی نیستند. آن‌ها مبنای قیمت‌گذاری در قراردادهای دیفای هستند. اگر اوراکل دچار خطا یا حمله شود، ممکن است قیمت لحظه‌ای دارایی اشتباه نمایش داده شود و این یعنی احتمال لیکویید شدن یا اجرای اشتباه معامله. بنابراین معامله‌گرها باید همیشه دقت کنند که پروژه‌ای که در آن سرمایه‌گذاری یا معامله می‌کنند از چه نوع اوراکلی استفاده میکند. پروژههایی که به اوراکل‌های غیرمتمرکز و معتبر مثل Chainlink یا Band متصل هستند، ریسک کمتری دارند. به زبان ساده، بررسی «منبع داده» یکی از همان نکات پنهانی است که می‌تواند جلوی ضرر بزرگ یک معامله‌گر را بگیرد.
