ارزهای دیجیتال و فناوری بلاکچین، چشم‌انداز مالی جهان را دگرگون کرده‌اند. از بیت کوین تا هزاران رمزارز دیگر، این حوزه فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را پیش روی افراد و دولت‌ها قرار داده است. اما یکی از پرتکرارترین سوالات، به‌خصوص در ایران، این است که آیا ارز دیجیتال قانونی است؟ ابهام در این مورد، ناشی از نوظهور بودن فناوری و نبود چارچوب‌های قانونی یکپارچه در بسیاری از کشورهاست.
هدف این مقاله، بررسی وضعیت کلی قوانین ارز دیجیتال در ایران و مقایسه آن با رویکردهای جهانی است. ما به این موضوع می‌پردازیم که چه فعالیت‌هایی مجاز یا غیرمجاز تلقی می‌شوند و نگاه حقوقی به قراردادهای مبتنی بر رمزارز چگونه است تا به شما در درک بهتر این فضای پیچیده کمک کنیم.
نوسانات بازار قانون‌گذاری در ایران
قوانین ارز دیجیتال در ایران مسیری پر فراز و نشیب داشته و همچنان در حال تکامل است. از حدود سال ۱۳۹۷، با افزایش توجه جهانی به بیت‌کوین، نهادهای ایرانی نیز با احتیاط به این پدیده نگاه کردند. نگرانی از پولشویی باعث شد بانک مرکزی در ابتدا تجارت و مالکیت ارزهای دیجیتال را ممنوع اعلام کند.
اما از سال ۱۳۹۸، با افزایش فشارهای اقتصادی، نگاه دولت منعطف‌تر شد. مالکیت و استخراج (تحت شرایط خاص) بلامانع اعلام شد، هرچند استفاده از رمزارز به‌عنوان ابزار پرداخت داخلی، ممنوع باقی ماند.
در سال‌های اخیر، بحث تدوین قانون ارز دیجیتال جدی‌تر شده و مجلس نیز به این موضوع، ورود کرده است. نقطه عطف مهم، تصویب سند جامع «چارچوب سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری بانک مرکزی در حوزه ارزهای دیجیتال» در آذر ۱۴۰۳ بود که هدف آن، هویت‌بخشی و نظارت بر فعالان این حوزه، به‌ویژه صرافیها، تحت نظارت بانک مرکزی است.
آیا ارز دیجیتال قانونی است؟ (بررسی کامل وضعیت قانونی ارز دیجیتال در ایران)
«آیا ارز دیجیتال قانونی است؟» پاسخ به این سوال در ایران، یک بله یا خیر ساده نیست.
- مالکیت، خرید و فروش: به‌طورکلی، صرف مالکیت، خرید و فروش ارزهای دیجیتال توسط مردم عادی جرم محسوب نمی‌شود. طبق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی، هیچ عملی جرم نیست مگر قانون صراحتا برای آن مجازات تعیین کرده باشد.
- منطقه خاکستری: با این حال، این فعالیت‌ها هنوز به‌طور کامل رسمی و قانونمند تحت یک چارچوب حمایتی جامع قرار نگرفته‌اند. ریسک‌های معامله عمدتاً بر عهده خود افراد است.
- پیگیری جرائم مرتبط: قوه قضاییه اعلام کرده که هرگونه کلاهبرداری یا جرائم مالی مرتبط با ارزهای دیجیتال، قابل پیگیری است.
- رویکرد بانک مرکزی: تمرکز اصلی بر ممنوعیت استفاده از رمزارزها در نظام پرداخت داخلی و نظارت بر مبادلات ریالی بوده است.
بنابراین، خرید و فروش به قصد سرمایهگذاری، ممنوع نیست، اما استفاده به‌عنوان پول رایج یا در فعالیت‌های غیرمجاز، قانونی تلقی نمی‌شود.
قوانین ارز دیجیتال در ایران: چه چیزی مجاز است؟ چه چیزی نه؟
وضعیت قوانین ارز دیجیتال در ایران، هنوز در حال تکمیل شدن است، اما بر اساس آخرین رویه‌ها و مصوبات (تا اوایل سال 1404)، می‌توان برخی فعالیت‌ها را مجاز (با شرایط) و برخی دیگر را غیرمجاز دانست.
قوانین خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران
در حال حاضر، قوانین خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران به گونه‌ای است که صرف مالکیت و مبادله رمزارزها توسط اشخاص حقیقی به قصد سرمایهگذاری یا حفظ ارزش دارایی، جرم‌انگاری نشده است. یعنی اگر شما به‌عنوان یک فرد عادی، اقدام به خرید بیت کوین یا سایر رمزارزها از طریق یک صرافی داخلی یا حتی یک پلتفرم خارجی (با پذیرش ریسک‌های آن) کنید، این عمل فی‌نفسه غیرقانونی نیست.
با این حال، نکات مهمی وجود دارد:
- عدم رسمیت به‌عنوان پول: بانک مرکزی ایران، به صراحت اعلام کرده که رمزارزها را به‌عنوان ابزار پرداخت رسمی در داخل کشور به رسمیت نمی‌شناسد. این یعنی نمی‌توانید از آن‌ها برای خریدهای روزمره به جای ریال استفاده کنید.
- مسئولیت ریسک: تمام ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمت، کلاهبرداری‌ها یا مشکلات فنی در معاملات ارز دیجیتال بر عهده خود فرد است و هیچ نهاد دولتی این معاملات را تضمین یا بیمه نمی‌کند.
- لزوم احراز هویت در صرافیهای داخلی: صرافیهای آنلاین ارز دیجیتال ایرانی، موظف به اجرای کامل فرآیند احراز هویت کاربران (KYC) و رعایت مقررات مبارزه با پولشویی (AML) هستند. انجام معامله بدون احراز هویت در این پلتفرم‌ها امکان‌پذیر نیست.
- نظارت بر مبادلات ریالی: واریز و برداشت وجه ریالی از طریق حساب‌ها و کارت‌های بانکی متعلق به خود کاربر و در چارچوب ضوابط بانکی انجام می‌شود. بانک مرکزی بر این مبادلات نظارت دارد.
- ابهام در مورد مالیات: هنوز دستورالعمل شفاف و دقیقی برای نحوه اخذ مالیات از سود حاصل از معاملات رمزارزی کاربران عادی منتشر نشده است، هرچند این موضوع در دست بررسی است.
بنابراین، قوانین خریدوفروش ارز دیجیتال به کاربران اجازه فعالیت می‌دهد اما تاکید بر شفافیت، رعایت مقررات AML/KYC و پذیرش کامل ریسک توسط معامله‌گر دارد.
پیشنهاد مطالعه:
چگونه ارز دیجیتال بخریم و بفروشیم؟
پیشنهاد مطالعه:
چگونه ارز دیجیتال بخریم و بفروشیم؟
قوانین استخراج ارز دیجیتال در ایران
وضعیت قوانین استخراج ارز دیجیتال در ایران نسبت به خریدوفروش، شفافیت بیشتری دارد. استخراج رمزارزها به‌عنوان یک فعالیت صنعتی در ایران به رسمیت شناخته شده است، اما با شرایط و الزامات دقیق:
- لزوم دریافت مجوز: اولین و مهم‌ترین شرط، دریافت مجوزهای لازم (جواز تأسیس و پروانه بهره‌برداری) از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) است. هرگونه فعالیت استخراج بدون مجوز، غیرقانونی تلقی شده و با آن برخورد می‌شود (شامل قطع برق و ضبط تجهیزات).
- تأمین برق: مراکز استخراج مجاز اجازه استفاده از برق یارانه‌ای (مانند برق خانگی، کشاورزی یا صنعتی عمومی) را ندارند. آن‌ها موظف به تامین برق از طریق شبکه سراسری با تعرفه‌های صنعتی یا صادراتی هستند که هزینه بالایی دارد. همچنین، در برخی موارد، امکان استفاده از نیروگاه‌های خودتامین نیز با رعایت ضوابط وجود دارد.
- فروش ارز استخراج شده: طبق مصوبات، ماینرهای مجاز موظف هستند رمزارز استخراج‌شده خود را با سازوکاری که بانک مرکزی تعیین می‌کند (مثلا برای استفاده در واردات یا فروش در سامانه‌های معین) عرضه کنند. هدف از این کار، کمک به تامین نیازهای ارزی کشور و جلوگیری از خروج بی‌ضابطه سرمایه است.
- ممنوعیت استخراج خانگی و استفاده از انشعابات غیرمجاز: استخراج خانگی با استفاده از برق یارانه‌ای عملا ممنوع است. همچنین، هرگونه استفاده از انشعابات برق غیرمجاز برای ماینینگ، تخلف محسوب شده و با جریمه و پیگرد قانونی همراه خواهد بود.
- محدودیت‌های فصلی: به دلیل فشار بر شبکه برق در فصول اوج مصرف (مانند تابستان)، ممکن است محدودیت‌ها یا ممنوعیت‌های موقتی برای فعالیت مراکز استخراج مجاز نیز اعمال شود.
رعایت این قوانین استخراج ارز دیجیتال در ایران برای فعالیت قانونی و بدون دردسر در این صنعت ضروری است.
نگاه حقوقی: آیا می‌شود با استفاده از رمزارز، قرارداد بست؟
امکان‌پذیری و اعتبار حقوقی قراردادهایی که موضوع یا عوض آن‌ها رمزارز باشد، یک بحث جدید است.
- مالیت رمزارزها: اکثر نظام‌های حقوقی، رمزارزها را به‌عنوان مال یا دارایی با ارزش اقتصادی، به رسمیت می‌شناسند. این یعنی رمز ارزها می‌توانند موضوع قرارداد قرار گیرند.
- چالش‌ها: نوسان شدید قیمت رمزارزها می‌تواند در اجرای تعهدات، چالش ایجاد کند. قابلیت استناد به این قراردادها در دادگاه‌ها نیز به قوانین و رویه قضایی هر کشور بستگی دارد و قوانین ارز دیجیتال در ایران با ابهاماتی مواجه است.
- قراردادهای هوشمند: این نوع قراردادها که بر پایه رمزارزها عمل می‌کنند، لایه دیگری از پیچیدگی حقوقی را اضافه می‌کنند.
توصیه می‌شود برای قراردادهای مهم با مبالغ بالا که شامل رمزارز هستند، با مشاور حقوقی متخصص مشورت شود.
پیشنهاد مطالعه:
خریدوفروش ارز دیجیتال به زبان ساده!
پیشنهاد مطالعه:
خریدوفروش ارز دیجیتال به زبان ساده!
قوانین جهانی درباره ارز دیجیتال و مقایسه با ایران
رویکرد کشورها به قانون ارز دیجیتال بسیار متنوع است:
- پذیرش و قانون‌گذاری جامع: کشورهایی مانند سوئیس، سنگاپور، امارات و اتحادیه اروپا (با چارچوب MiCA) سعی در ایجاد محیط قانونی شفاف و حمایتی دارند.
- رویکرد محتاطانه: کشورهایی مانند آمریکا، کانادا و بریتانیا، با احتیاط عمل کرده و نهادهای نظارتی در حال بررسی و اعمال قوانین هستند.
- ممنوعیت یا محدودیت شدید: کشورهایی مانند چین، بولیوی و نپال، استفاده از رمزارزها را ممنوع یا به شدت محدود کرده‌اند.
- وضعیت مبهم: بسیاری از کشورها، از جمله ایران، هنوز در حال تدوین قوانین جامع هستند.
مقایسه با ایران: قوانین ارز دیجیتال در ایران رویکردی محتاطانه و در حال تکامل دارد. ضمن به رسمیت شناختن برخی جنبه‌ها مانند استخراج، هنوز از نظر شفافیت و جامعیت قوانین، با کشورهای پیشرو فاصله دارد.
جمع‌بندی
«آیا ارز دیجیتال قانونی است؟» پاسخ به این سوال، در ایران، کمی پیچیده است. خریدوفروش، به قصد سرمایهگذاری ممنوع نیست، اما استفاده از رمزارزها به‌عنوان ابزار پرداخت داخلی، با محدودیت مواجه است و کل این حوزه با نبود یک قانون ارز دیجیتال جامع، دست‌وپنجه نرم می‌کند. قوانین ارز دیجیتال در ایران در حال تکامل هستند و فعالان باید آخرین تحولات را پیگیری کنند. آینده این ارزها، احتمالاً به سمت افزایش نظارت، شفافیت بیشتر و استفاده کنترل‌شده از این فناوری حرکت خواهد کرد.
