دنیای ارزهای دیجیتال در چند سال اخیر رشد فوقالعادهای داشته است. یکی از مهمترین نوآوریها در این حوزه، صرافیهای غیرمتمرکز یا DEXها هستند. این پلتفرمها به کاربران اجازه میدهند بدون نیاز به واسطه (مثل صرافیهای متمرکز یا بانکها) و تنها با استفاده از کیفپول شخصی خود، ارزهای دیجیتال را بهصورت همتا به همتا (P2P) معامله کنند.
برخلاف صرافیهای متمرکز (CEX) که داراییهای کاربران را در حسابهای داخلی نگهداری میکنند، در DEXها کنترل کلیدهای خصوصی و مدیریت دارایی همیشه در اختیار کاربر باقی میماند. همین موضوع باعث شده DEXها از نظر امنیت، حریم خصوصی و آزادی عمل، محبوبیت بیشتری پیدا کنند.
با گسترش دیفای (DeFi) و استفاده از فناوریهایی مثل قراردادهای هوشمند، امروز صرافیهای غیرمتمرکز نهتنها برای معامله ارزهای دیجیتال، بلکه برای فعالیتهایی مثل وامدهی، استیکینگ و تامین نقدینگی هم کاربرد دارند. همچنین با رشد راهکارهای لایه ۲ (مثل آربیتروم و اپتیمیسم)، هزینه کارمزدها کاهش یافته و سرعت تراکنشها نسبت به گذشته بسیار بیشتر شده است. در این مطلب بهطور کامل بررسی میکنیم که صرافی غیرمتمرکز چیست، چه انواعی دارد و کدام پلتفرمها برای کاربران ایرانی مناسبترند. با ما همراه باشید.
نکات کلیدی
- صرافی غیرمتمرکز (DEX) برای معاملات همتا به همتا بدون واسطه و با قراردادهای هوشمند است.
- کنترل کامل داراییها، حفظ حریم خصوصی، دسترسی به توکنهای متنوع و کارمزد کمتر از مزایای DEX است.
- هزینه گس شبکه، نقدینگی پایین برخی توکنها، عدم پشتیبانی مستقیم از فیات و پیچیدگی رابط کاربری از معایب آن است.
- انواع DEX شامل AMM (Uniswap، PancakeSwap)، Order Book (dYdX) و Aggregator (1inch) هستند.
- بیش از ۳۵ صرافی فعال، حجم معاملات ماهانه ۵۰۹ میلیارد دلار و Uniswap با ۳۵.۹٪ پیشتاز بازار است.
- کاربران ایرانی میتوانند از DEXها استفاده کنند، اما ممکن است نیاز به VPN و کیفپول سازگار داشته باشند.
- تازهکاران و کسانی که نقدینگی بالا میخواهند → CEX، حرفهایها و کسانی که حریم خصوصی مهم است → DEX، ترکیب هر دو بهترین استراتژی است.
- کیفپولهای مناسب شامل MetaMask و Trust Wallet هستند و حفظ امنیت کلید خصوصی ضروری است.
- آینده DEX با رشد سهم بازار، فناوریهای لایه دوم و Aggregatorها و افزایش اعتماد به معاملات همتا به همتا و اکوسیستم DeFi همراه است.
صرافی غیر متمرکز (DEX) چیست؟
DEX, مخفف عبارت Decentralized Exchange است و به نوعی از صرافیهای ارز دیجیتال گفته میشود که بدون واسطه و با استفاده از قراردادهای هوشمند، روی بلاکچین فعالیت میکنند. در این پلتفرمها، کاربران میتوانند مستقیماً از طریق کیفپول شخصی خود با دیگران معامله کنند، بدون اینکه داراییشان در اختیار یک نهاد متمرکز (مثل صرافیهای سنتی) قرار بگیرد.
صرافیهای غیرمتمرکز را میتوان نوعی بازار همتا به همتا (P2P) دانست که در آن خریدار و فروشنده مستقیماً به هم متصل میشوند. در این مدل، کنترل کلیدهای خصوصی و مدیریت دارایی همیشه در اختیار کاربر باقی میماند؛ موضوعی که امنیت و حریم خصوصی بیشتری نسبت به صرافیهای متمرکز (CEX) فراهم میکند.
از زمان معرفی اولین DEXها، این حوزه پیشرفت چشمگیری داشته و امروزه پلتفرمهای مشهوری مثل Uniswap، PancakeSwap و dYdX بخش بزرگی از حجم معاملات کریپتو را در اختیار دارند. علاوه بر معامله ساده توکنها، بسیاری از DEXها، خدماتی مانند استیکینگ، وامدهی، ییلد فارمینگ و حتی معاملات مشتقه را هم ارائه میدهند.

صرافی غیرمتمرکز چگونه کار میکند؟
صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) بهکمک قراردادهای هوشمند کار میکنند. این قراردادها مجموعهای از کدهای خودکار روی بلاکچین هستند که بدون نیاز به واسطه، تراکنشها را مدیریت و اجرا میکنند.
اگر بخواهیم به زبان ساده این فرایند را توضیح دهیم:
- کاربر میخواهد یک ارز دیجیتال را با ارز دیگری مبادله کند.
- بهجای ارسال دارایی به حساب صرافی، داراییها مستقیماً از طریق کیفپول شخصی کاربر، وارد قرارداد هوشمند میشوند.
- قرارداد هوشمند، سفارش خریدوفروش را با بهترین شرایط موجود مطابقت میدهد.
- در صورت فراهم بودن شرایط، معامله بهطور خودکار اجرا میشود و دارایی جدید به کیفپول کاربر بازمیگردد.
تفاوت اصلی DEX با صرافی متمرکز (CEX)
تفاوت اصلی DEX با صرافی متمرکز (CEX) این است که در هیچ مرحلهای، داراییها به دست یک واسطه سپرده نمیشوند. کنترل کلیدهای خصوصی همیشه در اختیار کاربر است و صرافی تنها نقش یک واسطهی نرمافزاری غیرقابل تغییر را ایفا میکند.
به لطف راهکارهای لایه ۲ (مثل آربیتروم و اپتیمیسم) و بلاکچینهای پرسرعتی مثل سولانا و بایننس اسمارت چین، امروزه DEXها میتوانند تراکنشها را سریعتر و با کارمزد کمتر از گذشته پردازش کنند. این موضوع باعث شده DEXها دیگر فقط یک گزینه جایگزین نباشند، بلکه به یکی از بخشهای اصلی اکوسیستم دیفای تبدیل شوند.
انواع صرافی غیر متمرکز
صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) فقط یک مدل ثابت ندارند، بلکه با توجه به نیاز کاربران و پیشرفت فناوری بلاکچین، به دستههای مختلفی تقسیم میشوند. در ادامه مهمترین انواع DEX را بررسی میکنیم:
بازارسازان خودکار (AMMs)
AMM یا Automated Market Maker رایجترین نوع صرافی غیرمتمرکز است. در این مدل، خبری از دفتر سفارش نیست؛ بلکه قیمت داراییها براساس یک فرمول ریاضی و عرضه و تقاضا در استخرهای نقدینگی (Liquidity Pools) تعیین میشود.
- کاربران میتوانند داراییهای خود را در استخرها واریز کنند و در ازای آن، بخشی از کارمزد معاملات را بهعنوان پاداش دریافت کنند.
- مثال: Uniswap، Curve، Balancer.
صرافیهای دفتر سفارش (Order Book DEXs)
این دسته، مشابه صرافیهای متمرکز عمل میکنند. کاربران سفارش خریدوفروش خود را در یک دفترچه ثبت میکنند. قیمت نهایی زمانی تعیین میشود که سفارش خرید با سفارش فروش هماهنگ شود.
- این مدل برای معاملهگران حرفهای جذابتر است چون امکان اجرای استراتژیهای پیچیدهتری را فراهم میکند.
- مثال: dYdX (نسخه اولیه روی اتریوم، نسخه جدید روی زنجیره اختصاصی Cosmos).
تجمیعکنندهها (DEX Aggregators)
تجمیعکنندهها با جستجو در چندین DEX مختلف، بهترین قیمت و کمترین کارمزد را برای کاربر پیدا میکنند. این روش به کاهش لغزش قیمتی (Slippage) کمک میکند.
- مثال: 1inch، Matcha.
صرافیهای لایه ۲ (Layer 2 DEXs)
با افزایش هزینه گس در اتریوم، بسیاری از DEXها به شبکههای لایه دوم مهاجرت کردهاند. این کار باعث میشود معاملات سریعتر و ارزانتر انجام شوند.
- مثال: Uniswap v3 روی آربیتروم و اپتیمیسم، zkSync DEXها.
صرافیهای دائمی (Perpetual DEXs)
این نوع DEX، برای معاملات مشتقه مثل قراردادهای فیوچرز طراحی شده اما بدون تاریخ انقضا (Perpetual). بیشتر تریدرهای حرفهای برای معاملات اهرمی از این پلتفرمها استفاده میکنند.
- مثال: GMX، dYdX v4.
صرافیهای کراسچین (Cross-chain DEXs)
یکی از چالشهای دنیای بلاکچین، جابهجایی دارایی بین شبکههای مختلف است. صرافیهای کراسچین این مشکل را حل کردهاند و امکان معامله مستقیم بین بلاکچینهای متفاوت را فراهم میکنند.
- مثال: THORChain.

معرفی صرافیهای غیرمتمرکز برای ایرانیها
یکی از مزیتهای بزرگ صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) برای کاربران ایرانی این است که برخلاف صرافیهای متمرکز، معمولاً نیازی به احراز هویت (KYC) ندارند. با این حال، بعضی از پلتفرمها به دلیل تحریمها، دسترسی آیپی ایران را محدود کردهاند. بنابراین استفاده از VPN یا VPS با آیپی ثابت برای دسترسی ایمن توصیه میشود.
در ادامه، مهمترین صرافیهای غیرمتمرکز که ایرانیها میتوانند از آنها استفاده کنند را معرفی میکنیم:
یونیسواپ (Uniswap)
- شبکهها: اتریوم، آربیتروم، اپتیمیسم، پالیگان
- ویژگیها: بزرگترین DEX دنیا، پشتیبانی از هزاران توکن، امکان تامین نقدینگی و ییلد فارمینگ
- نکته مهم: نسخه v3 و v4 با مدل نقدینگی متمرکز ارائه شده که کارایی معاملات را بالاتر میبرد.
- مناسب برای: کسانی که دنبال تنوع توکن بالا و اعتبار بیشتر هستند.
پنکیکسواپ (PancakeSwap)
- شبکهها: BNB Chain (اصلی)، اتریوم، آربیتروم
- ویژگیها: رابط کاربری ساده، کارمزد پایینتر نسبت به اتریوم، امکانات جانبی مثل قرعهکشی، استیکینگ و NFT
- مناسب برای: کاربران تازهکار یا کسانی که به دنبال معاملات ارزانتر هستند.
سوشیسواپ (SushiSwap)
- شبکهها: چندزنجیرهای (اتریوم، پالیگان، آوالانچ و …)
- ویژگیها: مشابه یونیسواپ اما با امکانات بیشتر مثل وامدهی و فارمینگ.
- نکته مهم: سهم بازارش کمتر از گذشته شده ولی هنوز فعال و قابل استفاده است.
dYdX
- شبکه: زنجیره اختصاصی مبتنی بر Cosmos
- ویژگیها: تخصصی در معاملات فیوچرز و دائمی (Perpetual)، کارمزد پایین و سرعت بالا
- مناسب برای: معاملهگران حرفهای که به دنبال ابزار مشتقه و معاملات اهرمی هستند.
کرو (Curve Finance)
- شبکهها: اتریوم و لایههای دوم
- ویژگیها: بهترین گزینه برای مبادله استیبلکوینها (مثل USDT، USDC، DAI) با کارمزد و لغزش بسیار پایین
- مناسب برای: کسانی که روی استیبلکوینها معامله یا استیکینگ انجام میدهند.
بالانسر (Balancer)
- شبکه: اتریوم
- ویژگیها: امکان ساخت استخرهای نقدینگی با چندین توکن در نسبتهای دلخواه (مثلاً ۴۰٪ ETH، ۳۰٪ USDC، ۳۰٪ DAI)
- نکته مهم: چند بار دچار مشکلات امنیتی شده، پس حتماً قبل از سرمایهگذاری بزرگ بررسی کنید.
1inch (وان اینچ)
- نوع: تجمیعکننده (Aggregator)
- ویژگیها: بهترین قیمت را بین چندین DEX پیدا میکند و سفارش شما را بهینه اجرا میکند.
- مناسب برای: کسانی که میخواهند همیشه با کمترین کارمزد و بهترین قیمت خرید و فروش کنند.
GMX
- شبکهها: آربیتروم و آوالانچ
- ویژگیها: صرافی غیرمتمرکز برای معاملات دائمی (Perpetual) و اهرمی با رابط کاربری سادهتر از dYdX
- مناسب برای: تریدرهای حرفهای علاقهمند به فیوچرز غیرمتمرکز.
Jupiter (ژوپیتر)
- شبکه: سولانا
- ویژگیها: محبوبترین DEX روی سولانا با سرعت بالا و کارمزد بسیار پایین
- مناسب برای: کاربرانی که میخواهند روی اکوسیستم سولانا فعالیت کنند.
مزایای صرافیهای غیرمتمرکز DEX
- کنترل کامل بر داراییها
- در DEXها داراییها در کیفپول شخصی کاربر باقی میمانند و صرافی هیچگاه کلید خصوصی شما را در اختیار نمیگیرد.
- این موضوع امنیت و حریم خصوصی را افزایش میدهد و ریسک هکهای بزرگ صرافیهای متمرکز کاهش مییابد.
- دسترسی به تنوع بالا
- اکثر صرافیهای غیرمتمرکز امکان معامله هزاران توکن را فراهم میکنند، از جمله ارزهایی که در صرافیهای متمرکز فهرست نشدهاند.
- این ویژگی فرصت سرمایهگذاری در پروژههای نوظهور و افزایش شمول مالی را برای کاربران فراهم میکند.
- کارمزد کمتر و شفافیت تراکنشها
- DEXها بدون واسطه کار میکنند و کارمزدها غالباً تنها شامل هزینه گس شبکه است.
- همه تراکنشها روی بلاکچین ثبت میشوند و قابل بررسی عمومی هستند، بنابراین شفافیت کامل وجود دارد.
- عدم نیاز به KYC و حفظ حریم خصوصی
- اکثر DEXها برای معامله نیازی به ثبت هویت ندارند.
- کاربران مجبور نیستند اطلاعات شخصی یا بانکی خود را افشا کنند.
- دسترسی جهانی و بدون محدودیت جغرافیایی
- هر کسی با اینترنت و کیفپول دیجیتال میتواند به DEXها دسترسی پیدا کند، مگر اینکه صرافی به صورت مستقیم آیپی کشورهای خاص را مسدود کند.
معایب صرافیهای غیرمتمرکز DEX
- محدودیت مقیاسپذیری و سرعت تراکنشها
- عملکرد DEXها به شبکه بلاکچین بستگی دارد. در شبکههای شلوغ مثل اتریوم، تراکنشها میتوانند کند و کارمزدها بالا شوند.
- راهکارهای لایه ۲ تا حدی این مشکل را حل کردهاند، اما هنوز برای همه DEXها در دسترس نیست.
- نقدینگی کمتر و لغزش (Slippage)
- بعضی توکنها نقدینگی کمی دارند و هنگام معامله ممکن است قیمت به شدت تغییر کند.
- استفاده از Aggregatorها و استخرهای بزرگتر میتواند این مشکل را کاهش دهد.
- پیچیدگی برای کاربران تازهکار
- اتصال کیفپول، تامین نقدینگی، مدیریت گس و تعامل با قراردادهای هوشمند برای مبتدیان میتواند گیجکننده باشد.
- در مقابل، صرافیهای متمرکز (CEX) معمولاً رابط کاربری سادهتر و فرآیند سپردهگذاری مستقیم با فیات دارند.
- ریسک قراردادهای هوشمند
- باگ یا مشکل امنیتی در قرارداد هوشمند میتواند منجر به از دست رفتن دارایی شود.
- پیش از استفاده، بهتر است پروژههای معتبر با سابقه امن را انتخاب کنید و سرمایه بزرگ را به یکباره وارد نکنید.
- محدودیت On-ramp و Off-ramp فیات
- بیشتر DEXها امکان واریز مستقیم ارز فیات یا برداشت به حساب بانکی را ندارند.
- کاربران باید ابتدا از طریق CEX یا سرویسهای تبدیل فیات به کریپتو وارد اکوسیستم شوند.
مقایسه ویژگیهای صرافیهای متمرکز و غیرمتمرکز
در جدول زیر، مقایسهای از ویژگیهای صرافیهای متمرکز و غیرمتمرکز را خواهید دید و با استفاده از آن میتوانید یک مقایسه کامل بین این دو صرافی داشته باشید:
ویژگی | صرافی متمرکز – CEX | صرافی غیرمتمرکز – DEX |
کنترل داراییها | صرافی کلید خصوصی را نگه میدارد. | کاربر کلید خصوصی و دارایی را کنترل میکند. |
تنوع توکن | محدود به ارزهایی است که صرافی فهرست کرده است. | دسترسی به هزاران توکن، از جمله توکنهای نوظهور. |
کارمزد تراکنش | کارمزد معاملاتی ثابت یا متغیر، معمولاً بالاتر از DEX. | کارمزد شبکه (گس) و درصد کم (~0.3%)، معمولاً کمتر از CEX. |
سرعت تراکنش | معمولاً سریع، وابسته به زیرساخت صرافی. | وابسته به بلاکچین و لایه دوم؛ بعضی شبکهها سریع و کمهزینه هستند. |
رابط کاربری و تجربه کاربر | ساده و مناسب تازهکارها. | پیچیدهتر؛ نیاز به کیفپول و آموزش اولیه. |
حریم خصوصی | نیاز به احراز هویت (KYC) و افشای اطلاعات شخصی. | معمولاً نیازی به KYC نیست؛ حفظ حریم خصوصی بیشتر. |
دسترسی کاربران ایرانی | بعضی صرافیها محدودیت آیپی دارند یا دسترسی ایران را بستهاند. | بیشتر DEXها بدون واسطه هستند، اما استفاده از VPN یا VPS پیشنهاد میشود. |
پشتیبانی از معاملات پیشرفته | معاملات فیوچرز، مارجین و مشتقات راحتتر است. | بعضی DEXها مثل dYdX و GMX از مشتقات و معاملات دائمی پشتیبانی میکنند. |
نقدینگی | معمولاً بالا و قابل اعتماد. | متغیر؛ بعضی توکنها نقدینگی کمی دارند و لغزش ممکن است رخ دهد. |
ریسک امنیتی | ریسک هک صرافیها وجود دارد. | ریسک قرارداد هوشمند وجود دارد، اما داراییها تحت کنترل کاربر هستند. |
دسترسی به فیات | سپرده و برداشت مستقیم فیات امکانپذیر است. | نیاز به تبدیل فیات به کریپتو از طریق CEX یا سرویسهای واسطه. |

صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) جایگزینی برای پلتفرمهای متمرکز
صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) بهعنوان جایگزینی برای صرافیهای متمرکز (CEX) در حال ظهور هستند و امکان تجارت همتا به همتا (P2P) و دسترسی به بخش مالی غیرمتمرکز (DeFi) را فراهم میکنند. این پلتفرمها با استفاده از قراردادهای هوشمند، امکان انجام تراکنشهای امن و بدون نیاز به واسطه را فراهم میآورند.
در حال حاضر، بیش از ۳۵ صرافی غیرمتمرکز فعال در بازار وجود دارد که هرکدام ویژگیها و مزایای خاص خود را دارند. پلتفرمهایی مانند Uniswap، PancakeSwap و dYdX بهعنوان پیشگامان این حوزه شناخته میشوند.
در ماه اوت ۲۰۲۵، حجم معاملات ماهانه در صرافیهای غیرمتمرکز به بیش از ۵۰۹ میلیارد دلار رسید که نشاندهنده رشد چشمگیر این بازار است. از این میزان، Uniswap با ۳۵.۹٪ سهم بازار، پیشتاز این حوزه بود. پس از آن، PancakeSwap با ۲۹.۵٪ و Aerodrome با ۷.۴٪ سهم بازار قرار داشتند. Blockchain News
این رشد چشمگیر در بازار DEXها نشاندهنده افزایش اعتماد کاربران به این پلتفرمها و تمایل بیشتر به استفاده از فناوریهای مالی غیرمتمرکز است. با ادامه این روند، انتظار میرود که صرافیهای غیرمتمرکز نقش مهمتری در اکوسیستم مالی دیجیتال ایفا کنند.
صرافی متمرکز یا غیرمتمرکز؟ کدام را انتخاب کنیم؟
اگر به کنترل دارایی، حریم خصوصی و تنوع توکنها اهمیت میدهید، صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) گزینه بهتری هستند، با کارمزد کمتر و معاملات مستقیم از طریق قراردادهای هوشمند. اگر سهولت استفاده، امنیت کلیدهای خصوصی و دسترسی به جدیدترین داراییها برای شما مهم است، صرافیهای متمرکز (CEX) مناسبتر هستند.
بهترین استراتژی برای اکثر کاربران، ترکیب استفاده از هر دو نوع صرافی است تا هم امنیت و نقدینگی بالا داشته باشند و هم از آزادی و تنوع DEX بهرهمند شوند.
چگونه با DEX برای ایرانیها کار کنیم؟
برای استفاده از صرافیهای غیرمتمرکز، ابتدا یک کیفپول دیجیتال معتبر مانند MetaMask یا Trust Wallet ایجاد کنید و آن را به DEX مورد نظر متصل کنید. سپس با تبدیل ارز فیات به کریپتو از طریق CEX یا خدمات واسطه، دارایی خود را تامین کرده و معاملات همتا به همتا را انجام دهید. توجه به امنیت کلید خصوصی و استفاده از VPN در صورت نیاز، برای کاربران ایرانی اهمیت ویژهای دارد.
چالشها و محدودیتهای DEX برای کاربران ایرانی
کاربران ایرانی ممکن است به دلیل محدودیتهای آیپی و تحریمها برای دسترسی به برخی DEXها نیاز به VPN داشته باشند. علاوه بر این، برخی توکنها نقدینگی پایینی دارند و هزینههای گس شبکه در مواقع شلوغی افزایش مییابد. همچنین عدم پشتیبانی مستقیم از فیات و پیچیدگیهای رابط کاربری میتواند برای تازهکارها چالشساز باشد.
آینده صرافیهای غیرمتمرکز و روندهای ۲۰۲۵
صرافیهای غیرمتمرکز با فناوریهای نوینی مانند لایه دوم، Aggregatorها و صرافیهای دائمی در حال پیشرفت هستند. انتظار میرود حجم معاملات و سهم بازار DEXها نسبت به CEXها افزایش یابد و دسترسی به پروژههای DeFi برای کاربران جهانی سادهتر و امنتر شود. این روند نشاندهنده رشد مستمر اعتماد کاربران به معاملات همتا به همتا و اکوسیستم مالی غیرمتمرکز است.
راهنمای انتخاب کیفپول مناسب برای DEX
برای استفاده از DEXها، انتخاب یک کیفپول امن و معتبر ضروری است. کیفپولهایی مانند MetaMask و Trust Wallet به دلیل پشتیبانی گسترده و سازگاری با اکثر صرافیهای غیرمتمرکز محبوب هستند. کاربران باید کلیدهای خصوصی خود را ایمن نگه دارند و از امکانات امنیتی مانند تایید دو مرحلهای و بکآپ کیفپول استفاده کنند.
جمعبندی
صرافیهای غیرمتمرکز (DEX) با ارائه کنترل کامل بر داراییها، حفظ حریم خصوصی و دسترسی به طیف گستردهای از توکنها، گزینهای مناسب بهویژه برای کاربران ایرانی هستند. با این حال، محدودیتهایی مانند هزینههای گس، نقدینگی پایین برخی توکنها و نیاز به آشنایی با کیفپولهای دیجیتال وجود دارد. بهترین رویکرد، ترکیب استفاده از DEX و CEX است تا هم از مزایای امنیت و حریم خصوصی بهرهمند شوید و هم به نقدینگی و سهولت معاملات صرافیهای متمرکز دسترسی داشته باشید.