در هر صرافی ارز دیجیتال، بخشی وجود دارد که قلب معاملات نامیده میشود و آن order book یا همان دفتر سفارش ارز دیجیتال است. این بخش دقیقا نشان میدهد خریداران حاضرند یک رمزارز را با چه قیمتی بخرند و فروشندگان با چه قیمتی مایلاند بفروشند. بسیاری از تریدرهای تازهکار فقط به چارت نگاه میکنند، اما واقعیت این است که دفتر سفارش تنها جایی است که «رفتار واقعی معاملهگران» در لحظه ثبت میشود. اگر تریدر بداند پشت پرده قیمت چه تعداد سفارش قرار دارد، چه میزانی از خرید یا فروش قوی است و چه سطحی ممکن است شکسته شود، تصمیمهای بسیار دقیقتری میگیرد. به همین دلیل شناخت اوردر بوک یکی از مهارتهایی است که هر معاملهگر، حتی مبتدی، باید آن را یاد بگیرد.
نکات کلیدی
- اوردر بوک یک نمای زنده از سفارشهای خرید و فروش است که انتظارات واقعی کاربران را نشان میدهد.
- تعادل بین خریداران و فروشندگان در اوردر بوک جهت لحظهای بازار را مشخص میکند.
- وجود سفارشهای بزرگ (Buy Wall / Sell Wall) میتواند از حرکت قیمت جلوگیری کند یا جهت آن را تغییر دهد.
- با تحلیل اوردر بوک میتوان نقاط احتمالی برگشت، شکست مقاومت یا ریزش را تشخیص داد.
- اسپوفینگ و سفارشهای فیک میتوانند چهره واقعی اوردر بوک را موقتا مخدوش کنند؛ بنابراین باید با احتیاط تحلیل شود.
- فاصله زیاد میان بهترین قیمت خرید و بهترین قیمت فروش (Spread) نشاندهنده نقدینگی پایین است.
- مطالعه اوردر بوک برای اسکالپرها و معاملهگران کوتاهمدت ضروریتر از تحلیل نمودار است.
- ترکیب تحلیل اوردر بوک با حجم معاملات یکی از بهترین راههای شناسایی حرکات ناگهانی بازار است.
اوردر بوک چیست و چگونه کار میکند؟
ااوردر بوک در واقع یک لیست زنده از تمام سفارشهای خرید و فروش یک رمزارز است که کاربران در صرافی ثبت کردهاند. این لیست دو بخش دارد:
- یک طرف کسانی هستند که میخواهند بخرند
- طرف دیگر کسانی هستند که میخواهند بفروشند
اوردر بوک این سفارشها را بر اساس قیمت مرتب میکند. مثلا بالاترین قیمتی که خریداران حاضرند پرداخت کنند در بالای بخش خرید قرار میگیرد، و پایینترین قیمتی که فروشندگان قبول میکنند در بالای بخش فروش نشان داده میشود.
وقتی قیمت خرید و قیمت فروش به هم برسد، معامله انجام میشود و آن سفارش از اوردر بوک حذف میشود. به همین سادگی، اوردر بوک همیشه در حال تغییر است و نشان میدهد بازار در هر لحظه چه فکر و انتظاری درباره قیمت دارد. در تصویر یک نمونه از اوردر بوک با جزئیات آن را مشاهده میکنید.
اجزای کلیدی اوردر بوک چیست؟
اوردر بوک از چند بخش تشکیل شده که هرکدام برای تحلیل رفتار بازار اهمیت زیادی دارند. اولین بخش، Bid است؛ جایی که خریداران با ثبت سفارشهای مختلف، تمایل خود به خرید رمزارز در قیمتهای متفاوت را نشان میدهند. در مقابل آن، بخش Ask قرار دارد که قیمتهای پیشنهادی فروشندگان را نمایش میدهد. اختلاف این دو قیمت، همان اسپرد (Bid–Ask Spread) است؛ فاصلهای که نشان میدهد بازار چقدر نقدینگی دارد و چقدر خرید و فروش در اوردر بوک فعال است. هرچه اسپرد کمتر باشد، بازار روانتر و معاملهکردن آسانتر است.
در ادامه، ستونهایی مانند Price، Amount و Total دیده میشود که اطلاعات دقیقتری درباره سفارشها ارائه میکنند. Amount مقدار سفارشها را نشان میدهد و Total مجموع ارزش سفارشها در هر سطح قیمتی است. این دو ستون به شما کمک میکنند حجم خرید و فروش در اوردر بوک را تشخیص دهید و بفهمید چه سطحهایی از قیمت حمایت یا مقاومت قوی دارند. علاوه بر این، بخشی به نام Depth یا Cumulative Amount وجود دارد که میزان سفارشهای تجمیعشده در هر محدوده را نشان میدهد. این همان عمق بازار است؛ شاخصی که قدرت واقعی خریداران و فروشندگان را مشخص میکند و به شما میگوید بازار برای حرکت به سمت بالا یا پایین چقدر انرژی دارد.
در تصویر زیر یک نمونه ساده از اوردر بوک بیتکوین و جزئیاتی که در بالا به آن اشاره کردیم را مشاهده میکنید.
نمایش عمق بازار و جزئیات آن چه اطلاعاتی به ما میدهد؟
نمودار عمق بازار یا Depth Chart یک تصویر سریع و ساده از میزان قدرت خریداران و فروشندگان در یک رمزارز است. در این نمودار، یک سمت سفارشهای خرید قرار دارد و سمت دیگر سفارشهای فروش. هر طرف هر چه بالاتر باشد، یعنی تعداد سفارشها و حجم آنها بیشتر است و آن سمت بازار قویتر عمل میکند.
برای خواندن نمودار عمق بازار کافی است به دو قوس سبز و قرمز نگاه کنید:
- قوس سبز = سفارشهای خرید
- قوس قرمز = سفارشهای فروش
هرچه این قوسها بزرگتر و بلندتر باشند، یعنی حجم تجمعی سفارشها بیشتر است. این کمک میکند بفهمید کجا احتمال برگشت قیمت وجود دارد یا چه محدودهای حمایت و مقاومت قوی دارد.
در این میان باید تفاوت مهمی را شناخت:
- سفارش واقعی یعنی سفارشی که احتمال اجرای آن زیاد است و حجم منطقی دارد.
- حجم تجمعی مجموع چندین سفارش کوچک و بزرگ در یک قیمت خاص است که میتواند قدرت بازار را نشان دهد.
گاهی بازار سفارشهای فیک یا کوتاهمدت ثبت میکند، اما حجم تجمعی معمولا تصویر دقیقتری از رفتار واقعی معاملهگران میدهد. این نمودار یکی از بهترین ابزارها برای تشخیص فشار خرید و فروش در لحظه است.
در تصویر زیر یک نمونه واقعی از عمق بازار را مشاهده میکنید.
انواع دادههایی که از اوردر بوک به دست میآوریم کدام است؟
اطلاعاتی که در order book نمایش داده میشود همیشه یکسان نیست و صرافیها معمولا آن را در سه سطح مختلف ارائه میکنند. دادههای سطح ۱ سادهترین نوع اطلاعات هستند و فقط بهترین قیمت خرید و بهترین قیمت فروش را نشان میدهند. این سطح برای کسانی مناسب است که فقط میخواهند بدانند بازار در همین لحظه در چه قیمتی معامله میشود.
دادههای سطح ۲ یک مرحله کاملتر هستند؛ در این حالت عمق سفارشها، حجم واقعی هر قیمت و تعداد سفارشها در چندین سطح قیمتی نمایش داده میشود. این سطح برای تحلیلگران تکنیکال بسیار مفید است، چون جزئیات بیشتری از رفتار خریداران و فروشندگان در order book ارائه میدهد.
در نهایت، دادههای سطح ۳ دقیقترین اطلاعات ممکن را در اختیار شما قرار میدهد. در این سطح تمام سفارشهای جداگانه، با جزئیات کاملشان نمایش داده میشود؛ یعنی میتوانید ببینید هر سفارش دقیقاً توسط چه کاربری، در چه زمانی و با چه حجمی ثبت شده است. البته این دادهها معمولاً فقط برای معاملهگران حرفهای یا APIهای معاملاتی در دسترس است. چنین جزئیاتی به شما کمک میکند دقیقاً رد پای سفارشهای بزرگ و تغییرات لحظهای بازار را دنبال کنید.
انواع سفارش در اوردر بوک
در اوردر بوک سه نوع سفارش اصلی دیده میشود که هرکدام رفتار متفاوتی در بازار ایجاد میکنند. اولین نوع، سفارش محدود (Limit Order) است. در این نوع سفارش شما قیمت دقیق خرید یا فروش را تعیین میکنید و معامله فقط زمانی انجام میشود که بازار به آن قیمت برسد. این روش کنترل کامل روی معامله میدهد و برای کسانی مناسب است که عجله ندارند.
نوع دوم، سفارش بازار (Market Order) است. این سفارش سریعترین روش برای خرید یا فروش است، زیرا معامله فوراً با بهترین قیمت موجود در اوردر بوک انجام میشود. این نوع سفارش برای شرایطی مناسب است که سرعت مهمتر از قیمت دقیق باشد؛ اما ممکن است بهدلیل اسپرد بالا، همیشه بهترین قیمت ممکن به دست نیاید.
نوع سوم، سفارشهای پنهان یا آیسبرگ (Hidden / Iceberg Orders) است. این سفارشها بهگونهای طراحی شدهاند که حجم واقعی سفارش در اوردر بوک دیده نشود و فقط بخش کوچکی از آن نمایش داده شود. معاملهگران بزرگ برای جلوگیری از جلب توجه بازار یا ایجاد نوسان شدید از این روش استفاده میکنند. این سفارشها میتوانند در نگاه اول بازار را آرام نشان دهند، اما حجم واقعی پشت آنها بسیار بزرگتر است.
انواع انجام معاملات در اوردر بوک به چه صورت است؟
در بازار کریپتو، سفارشها بسته به حجم و وضعیت قیمت، به دو شکل اصلی انجام میشوند. معاملات تکمرحلهای زمانی اتفاق میافتند که حجم سفارش کم باشد یا در اوردر بوک مقدار کافی سفارش مقابل وجود داشته باشد. در این حالت، معامله در یک لحظه و بهطور کامل اجرا میشود و کاربر نتیجه را فوراً میبیند.
اما اگر حجم سفارش زیاد باشد و اوردر بوک نتواند همه آن را در یک قیمت پوشش دهد، معامله بهصورت چندمرحلهای انجام میشود. یعنی بخشهای مختلف سفارش در قیمتهای متفاوت و با چند پر شدن پشتسرهم اجرا میشود. این موضوع باعث میشود میانگین قیمت معامله کمی تغییر کند و به همین دلیل برای سفارشهای بزرگ، انتخاب نوع سفارش و بررسی عمق بازار اهمیت بیشتری پیدا میکند.
یک تریدر حرفهای چگونه اوردر بوک را تحلیل میکند؟
برای تریدرهای حرفهای، تحلیل اوردر بوک یکی از مهمترین ابزارهاست، چون خیلی سریع نشان میدهد در لحظه خریداران قویتر هستند یا فروشندگان. وقتی در اوردر بوک کریپتو حجم سفارشهای خرید در چند سطح قیمتی زیاد باشد، یعنی بازار تمایل بیشتری به بالا رفتن دارد. برعکس، اگر حجم سفارشهای فروش بیشتر باشد، احتمال ریزش افزایش مییابد. همین مقایسه ساده میتواند جهت احتمالی حرکت قیمت را مشخص کند.
در معاملات کوتاهمدت مثل اسکالپینگ و Day Trading، همین اطلاعات ساده نقش اساسی دارد. اسکالپرها معمولاً وارد معاملههایی میشوند که فقط چند دقیقه یا حتی چند ثانیه طول میکشد. آنها به دنبال نقاطی هستند که در اوردر بوک ناگهان حجم خرید بالا میرود یا فروشندگان ضعیف میشوند. در چنین لحظاتی، احتمال یک حرکت سریع بیشتر است. برای مثال اگر اسکالپر ببیند در یک قیمت خاص حجم زیادی از سفارش خرید جمع شده، ممکن است همانجا وارد معامله شود تا از یک حرکت کوچک ولی سریع سود بگیرد. در Day Trading نیز تریدرها با مشاهده جمعشدن سفارشهای بزرگ در محدودههای خاص، نقاط ورود و خروج خود را دقیقتر تعیین میکنند. بنابراین حتی برای افراد مبتدی هم دانستن نحوه استفاده از اوردر بوک، میتواند کیفیت معاملات کوتاهمدت را بهطور محسوسی بهتر کند.
اوردر بوک در صرافیهای متمرکز و غیرمتمرکز چه تفاوتی دارند؟
در صرافیهای متمرکز، مثل صرافیهای ایرانی یا صرافیهای بزرگی مانند بایننس، دفتر سفارش ارز دیجیتال یا همان order book کاملا شفاف و آنلاین نمایش داده میشود. تمام سفارشهای خرید و فروش روی سرورهای صرافی ثبت میشود و چون کاربران زیادی در این صرافیها فعالاند، اوردر بوک کریپتو معمولاً پرحجم، دقیق و سریع است. به همین دلیل اختلاف قیمت خرید و فروش کمتر است و معاملهها روانتر انجام میشود.
اما در صرافیهای غیرمتمرکز که روی بلاکچین کار میکنند، بسیاری از آنها اصلا دفتر سفارش ندارند. یعنی بهجای اینکه خریداران و فروشندگان سفارش بگذارند، قیمتها براساس استخرهای نقدینگی و فرمولهای خاص تعیین میشود. در این نوع صرافیها شما نمیتوانید مثل صرافی متمرکز حجم سفارشها، فشار خرید و فروش یا رفتار معاملهگران را از طریق order book ببینید. به همین دلیل تحلیل و پیشبینی حرکت بازار در آنها سختتر است و نوسانات بیشتر دیده میشود.
به زبان ساده:
- صرافی متمرکز: دفتر سفارش واقعی، قابل تحلیل، سرعت بالا
- صرافی غیرمتمرکز: بدون دفتر سفارش کلاسیک، قیمتگذاری متفاوت، نوسان بیشتر
برای تحلیل دقیق رفتار بازار، تریدرها معمولاً صرافیهای متمرکز و اوردر بوک کامل آنها را ترجیح میدهند.
محدودیتها و نکات حیاتی در استفاده از اوردر بوک
با اینکه اوردر بوک ابزار بسیار مفیدی است، اما باید بدانیم همیشه تصویر کاملاً واقعی از بازار را نشان نمیدهد. یکی از مهمترین محدودیتها تأخیر دادهها است؛ یعنی ممکن است سفارشها با چند میلیثانیه تاخیر نمایش داده شوند. در بازارهای شلوغ همین تأخیر کوچک میتواند باعث شود شما حجم یا جهت واقعی بازار را چند لحظه دیرتر ببینید و تصمیمگیری دقیقی نداشته باشید.
عامل مهم دیگری، سفارشهای پنهان یا سفارشهایی است که نمایش داده نمیشوند. گاهی معاملهگران بزرگ بخشی از سفارش خود را پنهان میکنند و فقط حجم کمی از آن در اوردر بوک دیده میشود. این موضوع میتواند باعث برداشت اشتباه از قدرت خریداران یا فروشندگان شود، چون حجم واقعی پشت معامله مشخص نیست.
در نهایت، نباید نقش مارکتمیکرها را فراموش کرد. این بازیگران بزرگ با ثبت سفارشهای متعدد در قیمتهای مختلف میتوانند ظاهر اوردر بوک را کنترل کنند و بازار را به سمت خاصی سوق دهند. به همین دلیل استفاده از اوردر بوک باید همراه با احتیاط باشد و بهتر است همیشه آن را در کنار ابزارهایی مثل حجم معاملات و نمودار قیمت تحلیل کنید تا تصویر کاملتری از رفتار واقعی بازار داشته باشید.
جمعبندی
اوردر بوک ابزاری مهم برای تشخیص قدرت خریداران و فروشندگان است، اما همیشه تصویر کامل و واقعی از بازار نمیدهد؛ چون سفارشهای پنهان، تأخیر دادهها و نقش معاملهگران بزرگ میتواند ظاهر آن را تغییر دهد. بنابراین شما نباید فقط بر اساس اوردر بوک معامله کنید بلکه باید بر اساس تحلیل تکنیکال و استراتژی خودتان پیش بروید و از اوردر بوک فقط برای جزئیات ورود و خروج استفاده کنید.
